Bermiotarra

B

BABALORIE

Bi zentzutan erabiltzen da esaldi hau:

1. Malezia gabeko pertsona.

• eztau artzien ezer txarrerako, babalore utse da
• enebada! Aregaz babalorigaz zabiltzez, sekule be ezu dxakingo ezer

2. Puta.

• orrek esan dauen enbrie babalorie da, edozeiñegaz dabill

Azken hau, gazteen artean erabiltzen da gehien bat.

BABAZTO

Ahobero. Ez da adurtia hitzaren zentzu konkretuan.

• txo babazto, ezetz esan ostabere orrek berbak
• bestelako babaztue zauz or, obeto lotsa apur bet okitxen bazun
• aren mutilagune babazto utse da

BABILLE

1. Zakila.

• babille opera tsoie da oraiñ an dau ezer ein barik
• babille txikidxe dakoienak ez dakoie arrastarik
• ime moko batek baño babil txikidxaue dako

2. Tripa haundia.

• Olentzeron babille dakola ata kontu!
• txo holako babillegaz makurtu be ezin zara ein!

BADAEZPADAKUE

1. Pertsona fidagaitza.

• ez fidxe orregaz, badaezpadakue da ta
• aregaz badaezpadakuegaz dabil? koitxadie! Eztaki nogaz dabillen
• kotxie badaezpadakue da

2. Zalantzazko erreputazioa daukan pertsona.

• auntxe dakozu badaezpadakuen antza
• Mundekako badaezpadako enbra bategaz ibilli de

BAFADA / IE

1. Berotasuna.

• zelako bafadie dator kaletik ba, eziñ dxe auenta beruegaz
• beruen bafadie arpire datost, ixerditxen nau

2. Usain txarra.

• ekar dauen bafadiegaz idxe danok desmaidxe
• puf! zer da bafadie! erdu ametik!

BAIDEKUE

Batela. Badian, arrain txikitan erabiltzen den batela.

• baidekuek buelta eiñ dxau, ta idxe itxo eiñ dxiez
• baideko barridxe erosi bi de
• baidekuen dxun diez Izarorarte

BAIE KAKUEN DA URUNE AUZUEN

Bai, baina…

• ezta etorri baie. Baie kakuen da urune auzuen
• esan dau eingo dauela baie… baie kakuen da urune auzuen

BAJERIE

Beherazkoa.

• bajeriek urten tso pantalonatara
• emon tson notezidxegaz bajeratan para da
• bajerintzako limoien ure da ona

bajada → bajara → bajera.

BAKARTADAN

Bakardadean.

• bakartadan zabiltzez, non itxi zu gixona ba
• beti nabil ni bakatardan, nogaz ibilko nai ba
• bakartadan ibilltxie ezta ona ba

BALA-BALA

1. Eten gabe.

• bala-bala dator arrairte
• bala-bala dator jentie paillazuek ikusten

2. Jende edo gauza bereziak.

• bala-balako pertsonak eitxen dauie parrandie
• bala-balako arraiñek bertanbera itxitxe dxun dxatzuz, beste batzun bille

BALANDRIE LEZ

Gorputza balantzaka.

• dakon pisuegaz balandrie lez korriten dau
• balandrien korrikunie dakule etzeko guztidxok, esaten dauie
• ainbeste denpora itxosuen on da gero, errire zatozenien be, balandrie lez korriten zu

BALANTZADA / IE

Balantzada.

• zelako balantzadie eiñ dxau ba, dakon mozkorragaz ez da estrañue
• balantzadiegaz bienganera dxeusi de

Gazteleratik hartua, ada atzizida jarrita sortu da hitz hori.

balanceo → balanzea → balantzada → balantzadea.

ea → ie.

Azkuek ez du jaso eta D.A.E.k balantza hitza jaso du Aranzazu egutegian dakarren zita bat aipatuz. Hiru Mila Hiztegian balanizada agertzen da.

BALANTZADAKA

Balantzaka.

• bapora balantzadaka dxun da lez, marie ein nai Madalen egunien
• balantzadaka dabillenien bapora, birinbolaka ibilltxen da jentie

BALBA / IE

Balbe. Baina ez da kasu honetan herio, zorte txarra baizik. Pertsona edo gauza izan daiteke.

• gugaz datorren personie balbie bada, ez du atrapako arraiñik
• aren gixona balba txarridxe da
• ori bapora balbie da, eztau atrapaten arraiñik
• bera balbie bada nok pitzo

Ez du, Azkuek bere hiztegian jartzen duen zentzua. Honek zoritxarra dakarren pertsona dela dio balbea. Bermeoko hitza bezala azaltzen du.

BALDIE

Difamazioa. Fama txarra.

• zuk zabaldu dostazun baldie ia nok batungo dauen oraiñ
• baldie zabaldu tsola ta juzgadora erun dau
• berak esan dau baldie zabaldu tsola

BALE BALEKA

Ezkutatzen. Ezkutaketan.

• ez pentza zeugaz bale-baleka ibillko naienik, ime txikidxe lez
• bale-baleka ibilli biar berak ez ikusteko
• bale-baleka ibilltxie lez ibilli gariez tabematatik, lagunei eskapando

BALORA

Ausardia.

• balora bide ori eitxeko gero
• balora dakozu zuk otorko zarala ta gero etorri bez?
• zuk eztakozu balorerik niri orrek berbak esateko

BALTZAMO

Oso beltzarana. Baina horrenbesteko beltzarana ez denari, gaztelerazko moreno esaten zaio: morenue.

• ezu ezetuten orren gixona alako baltzamo bat?
• bera enbrie baltzamo-baltzamo bat da
• ez artun geidxau eguzkirik baltzamu lez parako zara ta

Hitz hau ez dator beltzaran hitzetik, baizik eta baltz + ama bi hitz hauen konposaketatik; zeren, sarritan, emakumezkoari dagokionean, BALTZAMA ere entzuten da, gaur egun gutxiago bada ere. Eta horrela, gizonezkoari, maskulinoaren ezaugarria jarri zaio. Dena den, hau ere, gero eta gutxiago entzuten da.

BALTZO / UE

1. Baltzu.

• baltzuen dauen dirue zapatuen errepartiko du
• irabazten dun guztidxe baltzure botako du, da gero bakotxak berana artungo dau

2 . Taldea.

• zure lagune be baltzokue da

Azkuek sociedad de comercio jartzen du bere hiztegian. Baina Bermeon ez da horrenbesterako. Lagun artekoa ere izan baitaiteke.

BALTZUNE

1. Ubeldura. Kolpe baten marka. Zentzu honetaz erabiltzen da gehien bat.

• eskillaratik dxeusi de ta baltzune andi bet eiñ dxatzo
• baltzunez beteta nau, bata baño bestie andidxaue

2. Hodei beltzak.

• euridxe eingo dau, baltzune bat dator da
• dxakin dxot nik euridxe eingo dauena baltzunek ikusi dotezenien

Azkuek ez du jaso esanahi honekin; bai, ostera, D.A.R.k, Astarloaren zita bat eta Kirikiñoren beste bat aipatuz.

Baita P.M.k ere. Bermeon oso erabilia da.

BANDULERA / IE

Beti da femeninoa. bandolero hitza andrazkoei aplikatuta agertzen da. Zentzua ere ez da gozoa. Gehienetan etxean gutxi egoten den pertsona izango da.

• olan pentsaten zu ibiltxie, bandulerielez, etzera sartun barik
• bandulera zantarra, non ibil zara gau santu guztidxen?
• bandulerie banai, neuk gu dotelako nai

BAPIRU

1. Kukumikuka jokoa.

• erdu bapiruke obeto ibilko gariez da
• ibilli geugaz bapiruke

Gero hizkera kolokialera pasatu da.

2. Edozein egoeratan, ezkutatze ekintza izango da.

• zuk pentza barik kero imiek garizela zeuekaz bapiruke ibilltxeko

Elkar ikustea nahi ez dutenean egindako destaina.

• bapiruke ibil gariez imien moduen eurek ez ikusteko
• imiek bapiruke dabiltzez plaza barridxen

BAPORA / BAFORA

Itsasontzia. Lehen lurrunezko itsasontziak zeudenez, bapora deitzen zioten, eta horrela jarraitu du gaur arte. Gazteek, hau da, hogeita bost urtetik beherakoek, motorra deitzen diote, makinak motorrezkoak direlako. Hala ere, bapora ere normalki erabiltzen da.

• orrek baporak mustur luzie dako
• areneko baporak eztau atrapaten begirik be
• bapor barridxe arraiñ askogaz estreñe da

Kintanak bakarrik jaso du bere hiztegian, baina beti bezala, ez du azaltzen non esaten den.

BARBANTZADA

Irakitan dagoen likidoaren zarata izango da. Eta analogiaz, itsaso zakarra dagoenean ere, horri aplikatzen zaio.

• uren barbantzadie entzuten da atxetan
• entzuten zu iñdxaban barbantzadie?
• okeliek gozo urteteko barbantzadie galdu barik okin bidau

Kasu honetan izenaren funtzioa betetzen du.

BARBANTZADAKA

Irakitan dagoen likidoaren zarata izango da. Eta analogiaz, itsaso zakarra dagoenean ere, horri aplikatzen zaio. Adberbioaren funtzioa betetzen du.

1. Likidoa irakitan.

• itxosue barbantzadaka dau, bidxar ez tuez itxosora
• ori lapikue asi de barbantzadaka

2. Barrua irakitan. Haserrea.

• barrue be barbantzadaka dakot emon dosten arrabidxugaz
• ez imiñi iñor barbantzadaka

Hitz hau onomatopeiazko bar-bar izan daiteke, -ada atzizkia itsatsiz.

BARBARAN ZAZPI BARRIEK

Etengabeko barreak.

• zer da orrrenbeste barre emoten tsuena ba? Barbaran zazpi barriek tiez orrek
• zemat barre eiñ dxu ba, lotu be ez eitxekuek, barbaran zazpi barriek ezan dizela ata kontu
• isillik ongo zarie, aitxe dau lota, edo barbaran zazpi barriek takozuie

BARDINGO / UE

Ertaina. Pertsona eta gauza guztiei aplikaturik.

• mutil bardingo pillo bat ondiez arraiñtxen moillen
• andidxek tiez etziek ela? Ez, bardinguek
• zelako basuek eta platerak erosi zuz ba? Ez andidxek ez txikidxek, bardinguek

BARRABASKEIDXE

1. Barrabaskeria.

• auntxek pe orrek imiek eiñ dxau barrabaskeidxen bat

2. Kaltea.

• etso itxi trinkadoriek abioire idxeten barrabaskeidxe ein barik

3. Balentria.

• arek Afrikan barrabaskeidxe eiñ dxau, iñok paiño arraiñ geidxau atrapa

Gaztelaniako barrabasada → barrabas + keria → barrabaskeria → barrabaskeidxe

Azkuek ez du jaso. D.A.R.k gaztelaniako zentzuaz jaso du.

BARRE MASIE

Barre asko.

• beran esakerakaz barre masie eiñ dxu
• atroza dozu, eskursiñuen dxun garizenien be, barre masie eiñ dxu

BARRE FALTSO

Barre faltsua. Pertsona hipokrita.

• zelako barre faltso da ba, edonor engaiñeten dau
• beran barre faltsue arpeidxen imitxe dxuen dxatzu kaletik

BARREKETA GITXI

Broma gutxi.

• niri barreketa gitxi, eztakot bromatarako gogorik eta
• orrek eguno be eztako ganarik, orreri barreketa gitxi

BARROKUE

Tripulantea.

• Canariasera aillega garizenien barruko guztidxek dxun garizen Atletic ikusten
• barruko bat ill dxe ta entierrora nuen
• eztaitx nik ori ixena dakon gixonik badan barrukue

Azkuek ez du jaso, baina bai D.A.R.k, Txomin Agirreren Kresala-ko zita bat aipatuz.

Hitz hau kostan erabiltzen den hitz bat da, oso erabilia, eta hiztegi askotan agertzen ez dena.

BARRU TXARREKUE

Gorrotoa izatea.

• ori, benetako barru txarrekue da, eztau parkatuten ezebe
• ezta ezan biar banu txarrekue, naiku daku beste gauze batzukaz be ta

BARRUE

Itsasontzi bat, hobeto esanda, honen barrua.

• barruen eiñ dxu dxan da lo; gure gixonak biarrien dauzen artien gu Tenerife ikusten dxun gariez
• barruen eztabil zarrik, danak kariez gaztiek
• barruen eztosku itxitxen telebisiñorik ikusten

BASATAN BE LO

Edonon lo.

• ni loti utse nai, basatan be lo eingo lekidot
• Txo! Altzako zara ortik, azurretako miñik pe eztotzu eitxen? Basatan be lo
• ze eingo dot ba, lotidxe nai txe, ba, basatan be lo

BASOMUTUE

Basamortua. Kasu honetan oihana izan liteke, ez delako zentzu zehatzean erabiltzen.

• basomuturarte dxun bizan du bera bille
• basomutuen bizi da ta
• basomutuen bizitxen dan jentie ez dxast gustaten

BASTIMENTUE

Elikagai hornikuntza.

• bastimentuek eskasak tauz gure etzien
• gosie neikue ta bastimentorik ez
• itxosora duez ela, ta bastimentuek sartzieko esan dau patroiek

Gaztelerazko abastecimiento-tik dator, eta garai batetan asko erabilia izan arren, gaur egun galtzen ari den hitza da. Bermeon, adinekoen artean bakarrik erabiltzen da.

BATEKO BASTUE

Zartazoa. Ukabilkada. Kolpea.

• emoten tzuten bateko bastuegaz, ormiegaz bat eingo zu
• zelako bateko bastue emon dotso ba, aienaka bota dau

BATIITUE

Bataiatu. Baina Bermeon bautize berba erabiltzen da zentzu literalean. Hala ere, pertsona bat ez dela behar den modukoa, edo kristiñue adierazteko, hitz hori erabiltzen da zentzurik peioratiboenean.

• zu ez zara batiitue, zeitxik ein zu ori?
• nor ez da amen batiitue, danak padiez antzekuek

BATUN-BATUNE

1. Batu eta batu dabilena. Gezurrak eta egiak, denak batzen dituen pertsona.

• ez siñestu asreri batun-batune da ta
• zure lagunen aistien gixona batun-batun utse da
• zu barriz! andrak paiño txarraue zara, batun-batune

2. Edonorekin dabilen pertsona.

• ori lagun barik urteten dau parrandan, batun-batune da ta, gero edonogaz amaitxuten dau parrandan.

BATZO AREK BERAN BURURI

Norbere burua inorena baino gehiagotzat eduki.

• batzo arek beran bururi, iñori kasurik pe ez dotso eitxen
• neuk pe, neuri komeniten dxastenien badotsat neure bururi
• ene alabie! Badotsazu zuk zeure bururi, iñok pe ezin zaitxuz auenta ta

BAZIN

Potentzialaren baiezko partikula.

Ahalerako aditza erabiltzeko forma berezia. Ez dago ahal erabili beharrik potentziala egiteko.

• bazin zu kalera etorri bueltatxu bet emoten?
• ezin dxot etorri oraiñ, baie gerotxuau bazin dxot etorri
• Bilbora bazuez, da bazin bazu, ekarri neuri be medikuen bolantiek

Forma hau, ezin en analogiaz egin da. Oso erabilia da, baina gaur egun, eta euskara idatzia gero eta gehiago sartzen ari denez, mesprezuz hartzen da forma hori. Ezjakinena bezala.

BEDARLEKUE

Zelaia.

• erdu haurra berdalekora fubolan jokatuten
• aritzatxun goiko berdalekuen beruegaz itxota on garan

BEGIDXE AFORRA

Begia beiztu kolpe baten ondorioz.

• emon tson golpigaz begidxek aforra tsoz
• emoten tzuten ostidxegaz, begidxe be aforrata itxiko tsut
• begidxe aforra baiño ariñau ekarri diruek ona

Badirudi, antzinako txalupetako belak aforratzetik datorrela hitza, hau da, belak aforra edo batu. Baina zentzua ez da berdina. Horregatik beste hipotesi bat gaztelerazko forrar aditza izan daitekeela esan behar da. Beltzez estali.

BEGIDXE BE OSTU

Edozer eta edonola lapurtu.

• orrek denderiek begidxe be ostu eingo lekidau
• begi bat bakarrik? Begi bidxek pe laster ostuko txuz orrek

BEGIDXE EZTA MANDUEN UZKIDXE

Begi zolia izan edozertarako.

• esan dotsut nik auri erosteko, nire begidxe eztala manduen uzkidxe, baie zuk dardart
• aren begidxe ezta manduen uzkidxe alabatxu, ondo azerta dau

BEGIDXEK ATARA

Beste askotan legez, bronka bat botatzea izango da. Hortik gora ez da egongo besterik.

• ori dona ein dotsazun biarra, laster datortzu begidxek ataten
• enebada! Begidxek atako tzoz enteraten danien, neuk pe eingo lekitzat eta
• on apurtxu baten ia, begidxek atako tzutez esan dostiena egidxe badan da

BEGIDXEK KALTERIK EZ EIÑ

Beti izaten da ezezkako esaldia. Ikusten ez denean esaten da.

• aspaldidxon nire begidxek etzoie ein kalterik
• beran amak pe berori esan dau, beran begidxek etzoiela ein kalterik
• nondik zabiltzez ba? Bermion, non ibilliko nai ba. Ba nire begidxek etzue ein kalterik

BEGIDXEK LANKRIETA

Begiak lausotuta edo erabat nekatuta.

• arek, berak gure txuzen gauzek ez ikusteko begidxek lankrieta okitxen txuz
• dakoten loguriegaz begidxek pe lankrieta dakotez
• ezu ikusten an duen andrie? Eztot ikusten. Lankrieta dakozuz begidxek ela?

BEGIDXEK LAU EIÑDXE

Begiak lausotuta edo erabat nekatuta.

• eztot ikusten ezebe, begidxek lau eiñdxe dakotez
• letrak pe ezin leidu, begidxek lau eiñdxe
• ardauen ardauegaz begidxek pe lau eiñdxe dakoz

BEGIDXEK NORTERA BEGIRE

Begi okerrak.

• orrek imiek zelan dakoz begidxek, nortera begire dakoz koitxaduek
• orrek begi bidxek takoz, baie arek begi bet bakarrik tako nortera begire
• nortera begire okiñ txuzen begidxek, opera ta gero ondo geratu dxatzoz nire lobiri

BEGIDXEK URTENDA

Jenio bizitan dagoen pertsonak begiak irtenda izaten dituenean.

• ori esan tzatenien begidxek urtenda para dxast
• ezer esan barik pe alan paraten da a, begidxek urtenda

BEGIDXEN ZILLUN BARRUEN

Begiak zulo barruan sartuta.

• gauez ibilli egunez agiri; oraiñ begidxek zillun barruen sartunde, ezta?
• geixorik dau antza, ze, ikusten zu begidxek zillun barruen sartunde
• idxelien dauen antza dako, begidxek zillun barruen sartunde

BEGIKO TAPAK DXEUSI

Logura.

• an dxeusi dxatzoz begi tapak, bota oire
• loguriegaz begiko tapak dxeusten asitxe dakotez

BEGILLOIE

Begi-handi. Begi handiak dituena. Badaude txipiroiak begilloi deritzenak, begi handiak dituztelako.

• zelako imie dako ba, begilloie da ganera
• eztakixu, ango pelikuleko morroie, begilloie bera
• begilloiek ez dxastez gustaten
• onek tiez, edo begilloiek?

BEGIPUTZE

Begiak puztuta. Betazpiak puztuta.

• negarran negarragaz begiputzek eiñ dxastez
• ez da bape politxe ori imie, begiputze da ta
• a mutille gusta niri? Bera begiputze?
• begiputzek ez okitxeko manzanillien ure da ona

begi + putz → begiputz.

BEGIRE

Itxaroten.

• hamen nau hamar mille ordu zeuri begire
• berari begire berton jesarritxe
• ia non gauzen? zeuri begire berton!

Azentua lehenengo silaban dago. bégire

BEGIRIK PEZ

Ezer ez. Gehienetan arrainari dagokio.

• zer, ekartzue ezer ela? Begirik pe ez alabatxu
• zetan duez itxosora ba, begirik pe ez atrapateko

BEGITELA

Betazal jausiak.

• begitela da lez, beti dau triste
• begi politxek takoz baie begitela da
• aitxe be begitela da, arrebie be bai, da imerik okitxen badau, begitela ezango da

begi + epel → begipel → begitel

BEGIZ DXAN

Irabaziei, ondasunei edo beste edozeri begizkoa egitea.

• irulau arraiñ dakarrienien begiz dxaten doskuie
• begiz dxan biar doskuie bera diro gitxidxe
• begiz dxan biar dostie au imie ba

BEGIZURI

Begi argiak dituzten pertsonei esaten zaie.

• neure lobie begizuridxe da, begidxek urdiñ-urdiñek dakoz
• baie ze begi politxe dakoz neure begizuritxuek!
• ze gatxa dan begizuridxekaz ez maitemindxutie!

BEINTIZINKO BAIÑO ARRUAU

Erabat harro.

• gure imie beintizinko baiño arruau dxun da eskolara beran zapata barridxekaz
• ai! Beintizinko baiño arruau nau neure belarriko ederrakaz. Eskerrak, laztana

BEIZKUNE

Begizkoa.

• au imie bertanbera dau, beizkune dako
• baten batek beizkune ein tso
• beizkune ez eitxeko kutune imin bide

begizko hitzetik sartutakoa dela argi dago, baina begikune hitzetik ere etor daitekeenaren susmoa ere hor dago.

begizkoa → beizkoa → beizkue. begikune → beikune → beizkune.

BEIZKUNE EIÑ

Begizkoaren konjurua.

• oneri imiri beizkune ein bi dxatzo
• beizkune ein barik ez dxatzo kenduko ori geixue

Azkuek ez du jaso bere hiztegian, bai, ordea, D.A.R.k Ortuzarren Oroigarriale obrako zita bat aipatuz. Beraz, Bermeoko hitza bezala.

BEIÑ

Oraindik.

Zentzu horretan erabiltzen da Bermeon eta ondiño hitzarekin batera oso erabilia da.

noizbait edo behin esateko egun baten erabiltzen da.

• beiñ egon, ondiño ezta sasoie ta

Ikusten denez, esaldi honetan bi formak erabili izan dira.

• beiñ eztala etorko esan dau
• ez eiñ beiñ gauzek ondo imiñi arte
• beiñ ez imiñi abante, ikusi in bide zelan dauen

Ez da agertzen hiztegietan zentzu horretaz, eta Azkuek, bere biztegian, S.Mtth III. 15.ean, arrunta bezala aipatzen du.

BEKEREKA / IE

Ardia orokorrean. Txikia edo handia, berdin da. Ez da ezagutzen beste hitzik ardia, bildotsa edo arkumea definitzeko.

• bekerekiek urten dost errifen
• bekerekak dxaboten dxun da Amerikara
• kotxie ezin pasa on da, bekerekaz beteta on da kamiñue ta

Auzoetan, gehienetan ardia, arkumie eta billotsa esaten da. Harategian, ostera, auzoetakoek artxue eskatuko dute eta herrikoek korderue.

Azkuek Bermeon eta Mundakan jartzen du, baina corderillo zentzuaz. Kintanak voz infantil de cordero dela dio.

bee ahotsa eta -ka atzizkiaz osatutako hitza da seguru aski.

BEKOKIDXE GARBI

Ez daukala trapu zikinik gordeta. Konparazioan.

• zer dakozu nireitxik esateko, garbi dxakotena nik bekokidxe
• bekokidxe garbi bakozu, zeitxik zauz sulfureta ba?

BELA EIÑ

Ihes egin.

• bai, kristela apurtu ta gero bela eiñ, iñok ez dxakitxeko nok apurtu txuzen
• ez ein bela txo, amen danok taku zer esan da
• txo, nik eiñ dxot bela, nik dxun ein bi dot etzera errekadue emoten andriri

BELAIXE

Pertsona buruarina edo arin dabilena.

Belak puzteko moduko haizea. Bermeon, haizea hitza, kasu honetan erabili den bezala, pertsonei aplikatzen zaie. Pertsona arinei, edota harro arina denari, hain zuzen.

• belaixe lez dabiltzu ara ta ona
• alabatxi belaxe zara, ez eixu gasta orrenbeste
• an due belaxe, iñok auentako ete dau beragaz

Azken honek harro zentzua dauka. Kasu batzuetan i galdu egiten du ohituraren kontra.

BELARRESKIÑEKUE

Belarri-ondokoa. Zartada.

• ixillik egon, belarreskiñekue ezpazu gure emon
• zelako belarreskiñekue emon tso ba, belarridxe be gorritxute imin tso
• omon belarreskiñekue, ezta lotzien da

belarri + izkina → belarreskina → belarreskiñie.

Hitz honek beste sinonimo bat eduki arren, belarriondoko berau erabiltzen da gehiago.

Azkuek ez du jaso bere hiztegian, baina bai D.A.R.k Bermeoko hitza dela azalduz.

BELARRIDXE ERUEN

Gortu.

• ene alabie, belarridxe be erun tzazu ein tzazun aldarridxegaz
• ez ein niri aldarririk, belarridxe erun dostazu te

BEIEK DXOTA

Guztiz nekatuta edo hilekoekin egotea.

• niri ez esan ezer eitxeko, beiek dxota nau te
• beiek dxota bazauz oire sartun
• an ibilltxen dxatzu a biar da biar beiek dxota okindxe be

BERAKITXIEN

Norbere kontura. Bere kabuz.

• gauze guztidxek eiñtxuz berakitxien
• berakitxien berakitxien etze guztidxe pintxe dau
• zelan etor da ba? Berakitxien
• neure kitxien eskribidu dot kartie
• ara, zeurekitxien eingo zu, eztakozu iñon biarrizanik

bere + ekitean hitzen konposaketa dela dirudi. Hirugarren pertsonan erabiltzen da.

ekitean → (e)kitxean → kitxien; t palatalizatu eta ea → ie egin da.

BERANDUEK

Berandu hitza pluralizatu egin da hemen ere.

• korridu arin alabatxu, beranduek tiez da
• beranduek ezan arte ez gariez konturatuten

BERAZKOTAN

Kakapirria definitzeko beste berba bat. Oso arrunta hitz hau erabiltzea.

• berazkotan dauela ta ez da etorri plaidxera
• zeozek eiñ dxost kalte berazkotan nau te

BERBA BATETIK BESTERA

Zerbait esan berba batetik bestera.

• da ez tiñost berba batetik bestera putie naiela?
• berba batetik bestera esan dost ezkondu eitxen dala
• ez kanbidxe konbertsasiñue, kapaz zara zu berba batetik bestera edozer esateko ta

BERBALDUN / E

Berba asko egiten duena.

• berbaldun-berbaldune dozu bera, eztakitx zelan ez dan kantsaten
• berbaldune badan zoratu eingo nau

BERBALEKUE

Hizpidea.

• eztot kure gero, berbalekorik imiñi
• bestelako berbalekue imiñ dxau beran erropa barridxekaz
• berbaleko asko dau amen, ezebezatako
• berbalekue berbalekue lez imiñ dxot, baie eztost ardure

Azkuek ez du jaso. D. A. R.k beste esanahi batez azaltzen du, mentidero zentzuaz hain zuzen.

BERDELA

Berdela. Baina kasu honetan mozkorra.

• berdel matxugaz etor nai etzera
• lagunen despediden danok on garizen berdelagaz
• berdela be berdela lakue ezan da atzo gauekue

Bermeon, itsasoko beste gai asko bezala, herriko egoeran sartu da.

BERDETU

Haserre bizian jarri.

• da ori esan tsonien berdetute para da
• ez etorri ona berdetute, iñok eztako kalperik eta
• beitu ori berdetute! Ezer esan barik ori; zeuzer esan badxatzon eztot kure pentza

BERESIETU

Bereganatu.

• gauze guztidxek takoz bereñutete, diruek eta etziek
• bereñetu txuz arek ondasunek

BERTUTE

Zaporea.

• bertuterik pe eztako onek esniek
• muxillek eztakoie bertutien arrasarik pe
• ur asko bota ezkero bertutie kentzien dxatzoie iñdxabai
• bertute ona okitxeko estarlux bota bi zazu okeliri

Seguru aski, gaztelerazko virtud hitza hartu da hitz hori egiteko. Virtud gauza ona bezala, gero jatekoari edo jakiei aplikatuz.

BERTUTE BARIK

Zapore gutxi edo batere ez. Gehienetan janariei dagokie.

• onek marmitxek bertuterik pe eztako
• bertute barik badau, zeuk emon
• onek gaztaiñek bertuterik pe eztakoie

BESEUEN BEGIDXEK

Pepelerdoaren begiak.

• niri ez imiñi beseuen begidxek, ezetuten zaitxut eta
• beran beseuen begijekaz beitu dosten da aurrera segidu zauen ezer esan barik
• gusta be eitxie berori beseuen begidune
• ensegidako baten imintxen txuz beseuen begidxek, engañe gure zaitxuzenien

BESTE ERREKADUE

Minbizia.

• Anton ill dxe. Ze okiñ dxau ba? Beste errekadue
• beste errekadue dako zeure lagunen andriek pe
• gaur egunien beste errekaduegaz, jente gitxi illtxen da

BESTE KONTUEK

Emakumearen hilekoak.

• atrapata nau, beste kontuek etor dxastez da
• eztot pentsa beste kontuek etorko dxastezenik, orrek gu dau esan ondiño ez dauela imerik

BESTE MANDAKUE

Beste partidu batekoa edo aurkako taldekoa.

• orren aurrien ez esan ezer, ori beste mandakue da ta
• nongo mandakue zara zu be? beste mandakue, enai zuen partidokue
• beste mandakuek etor diez, dirue eskatuten presuentzako, da etsatie emon
• ba nik, beste mandakue ez ezan da be emon tsatie dirue

BESTE MORROIEK

Poliziak, Guardia zibilak. Aurkakoak.

• kuidadue gero! Beste morroiek tauz aur de
• beste morroiek ikusi duz Bilbotik etor garizenien kontrolak imitsen
• orrek beste morroiek zelako txikotazuek emon doskuie ba

BESTELA NAU / ZAUZ / DAU…!

Denbora luzean itxaroten egotea. Hala ere bestea eta bestelakue lokuzioak askotan agertzen dira era guztietako esaldietan.

• bestela nau berton zutunik, zeu noix etorriko
• bestela dau bertan oso osoko santue lez

BESTELAKUE NAU / ZAUZ / DAU…!

Bestela bezala era guztietako esaldietan agertzen da, batez ere esaldiari sarkasmo kutsua emateko.

• bestelakue zauz or, iñoren azaorrazidxei eraitxen
• bestelako diro pillue dau irebazten!

BESTIEK

Andrazkoaren hilekoak. Beste berba bat gehiago, egoera hori definitzeko.

• ezin dxot dxuen plaidxera bestikaz nau te
• bestiek etor dxastez da enai kapaz izter bat mobiteko be
• alabatxu ez dxastez etorri bestiek. Ia bazauz gero
• eztot pentsaten nauenik (haurdun) baie bestiek etorri arte enau trankill

BETARRA

Abratik haranzko arrantzaleak.

• betarrakaz ibilli gariez Canariasen
• betarrak bakixu zer dizen koipeztuek ederrak
• betarrak eztakidxe arraiñtxen
• betarran kontorik ez atara, arek erridxen eitxen dauie denpora geidxena

BETE BETE

Gezurrekin bete.

• auntxe be zure lagunek bete-bete eingo nau
• telebisiñuek eitxen gaitxuz bete-bete
• elixera bazuez be, bete-bete eitxeu zaitxuzie

BETERRE

Hitz honen esangura beste bat da guretzat. Bermeoko hizkeran makar gura baitu esan. Ez da begi-erre hiztegi askotan agertzen den moduan.

Hala ere, gero pertsona zekenei aplikatua izan da.

• orrek beterrerik pe elekitzu emongo
• beterriaue da, beran beterrie be saldu eingo lekidau
• beterre utse da ta iñok eztau gure dxakin ezer beragar

BETERRIEK DAIDXOLA

Makarrak, piztak dariola. Konparazioan ere erabiltzen da, miseria gorrian bizitzea da, adibidez.

• oiñ kukurruku eiñ dxe dauz, baie eztiez akordaten beterriek daidxola bizi ezan dizeneko gosie
• len beterriek daidxola, da orain arpeire beitu bez niori

BETERRIEK PE OSTU

Edozer eta edonola lapurtu.

• ez dxuen plazara jente asko dauenien, ze beterriek pe ostu eingo tzue
• akordaten zara Torreviejako merkadilluen, konturetu barik beterriek pe ostu

BETI GAZTE

Gazte ematen duen adineko pensona.

• larogei urte dako da beitu zelan dauen, beti gazte lez dau
• txo, beti gazte zara txo, urterik be ez dxatzu pasaten
• zueneko ama beti gazte lez dau, ezta pentsaten orrenbeste urte dakozenik

BETIK GORA EZ ALTZATEKO BERBAK

Berba gogorrak esan.

• arek esan dostezen berbak, betik gora ez altzateko berbak alabatxu
• zeuk pe betik gora ez altzateko berbak esaten tsazuz de
• nik eztot esaten betik gora ez alizateko berbarik

BETONDO / UE

Bekokia. Kopeta.

• zer diño orrek, betondue garbi dxakotena nik
• ixillik ezpazauz, betondue baltzitxuko tzut

BETONDOKUE

Zartada. Betondokoa.

• betondoko ederra emon tso
• zelako betondokue omon dost ba, begidxek pe lankrieta itxi dostez

BETONDUE BALTZITXU

Kolpatu. Jo.

• emoten tsuten ostidxegaz betondue be baltzitxu eingo tsut
• ametik tire betondue baltzitxu orduko
• zapatien takoiegaz dxo, da betondue baltzitxuko tsola esan tso
• betondue baltzitxu barik gero, nok esan dotsu zuri berandu etorteko?

BIARRARI IXO

Oso alferra.

• arek biarrari ixo eitxen tzo, ezta kapaz bienganetik papel bat altzateko be
• ixo ein biar biarrari, garridxe gogor dako ta

BIBERAK

Janariak.

• biberak eitxen dxun diez neskatillek
• domekan eguerdidxe dakulez biberak ein bi duz
• orrek enbarkaziñuek bibera guztidxek eiñdxe dakoie
• egualdi zantarragaz itxosora urten barik, bibera danak usteldu dxakoie bodegan
• Andresa, biberak preparateko esan denderiri

Gazteleratik hartua, erabilera zabala dauka.

Vívere → bibera.

BIDIEK EITZEN

Ibilaldia.

• Mundekara guez bidiek eitzen, egualdi ona dau te
• Domekan etzien? Erdu bidiek eitzen portora
• Errotatatik elegante dau bidiek eitzen juteko

BIDXAR BE EGUNE DAU

Aurretik denbora dagoela adierazteko.

• gaur ariñ erdu etzera e? Bidxar be egune dau te
• uf! enun geidxau biarrik eitxen bidxar be egun dau te
• bidxar be egune dauelez, bidxarko itxiko dot plantxie

BIDXARKOPASATA

Etzi. Oso gutxi erabiltzen da hitz hau. Auzoetan zabal izan arren, herrian eskasa gertatzen da. Baina herrian bestea da nagusi, gazteen artean entzuten da gehien bat, eta logikaz egindako hitza dela ezin ukatu.

• bidxarkopasata dxungo nai Bilbora
• bidxarkopasata asten diez eskolak
• eztator bidxarkopasatararte
• bidxarkopasata baño lelau enai dxungo
• bidxarkopasatara pasa da dxaidxe

BIDXORKADIE

Bihurdura.

• olgetan ibilli nai da bidxorkadie eiñ dxot
• izterran bidxorkadie eiñdxe dau da ezta etorriko
• ez ibilli korridxen bidxorkadie ein barik
• bidxorkadie santiritue eiñdxe kentzien da

Ikusten denez, Bermeon atzizkia aldatuta erabiltzen da. Ez du Azkue, Kintanak edo D.A.R.k ematen dioten zentzua. Azkuek eta P.M.k, zentzu horretan biurdura hitza darabilte.

BIDXORRA

Tortsio. Tximur.
Zentzu hauekin erabiltzen da. Bigarrena gutxiago bada ere.

• erropie bidxortute dakozu
• arpeidxe be bidxortute dako urtien pasiñugaz
• bidxorrak plantxe eziñik onai arratzalde santu guztidxen
• oneri txikotari bidxorra kendu bi dxatzo

biur hitzetik hartu da, eta zentzu horiek eman zaizkio.

BIDXOTZA LO

Ondo esnatu gabe, ondo itzartu barik.

• goixeko amaiketan oitxik altza da ondiño bidxotza lo, politxo emoten tzu!
• dutxie artun de be, ondiño bidxotza lo, izartu barik txo

BIDXOTZEKO KOILARIE

Antzina andrek dirua titi artean eramaten zuten, eta diruari buruz hitz egiteko erabiltzen da gaur egun.

• bidxotzeko koilarako miñe dakot, diro barik nau te
• bidxotzeko Koilarie beteta dakot gaur, diro masie dakot

BIDXOTZIK EZ IL

Ez etsi. Ez amore eman.

• ez ill bidxotzik alabatxu, gaur ezpada bidxar ezango da ta
• benetan nau desanimeta, baie nire gixonak diñost ez bidxotzik illtxeko, ondiño gaztiek garizela da okingo guzela imiek
• ba, berak ori badiñotsu ez ill bidxotzik eta aurrera

BIENGANERA DXEUSTEKO BERBAK

Berba gogorrak. Betik gora ez altzateko berbak lokuzioaren alderantzizkoa da gauza bera adierazteko.

• da berba batetik bestera, non asten dxasten bienganera dxeusteko berbak esaten
• neuri esastazu zeuk, bienganera dxeusteko berbak
• alabatxi, bienganera dxeusteko berbak esan bi tsazuz amari?
• ez zara batiitue, zetako esan bistazu niri bienganera dxeusteko berbak?

BIENGANIE

Zoladura. Lurra.

berenganie eta beringanie aldaerak ere entzuten dira.

• eskursiñuen dxun garizenien bienganien eiñ dxu lo
• mai ganien bazabiltzez bienganie dxoko zu
• bienganin be dxokazo eiñ dxau da zaratie Mundekatik pe entzun
• bienganie dau labanduteko moduen, asike ibilli kuidadugaz
• azidente bat on da, ta bienganien on diez batzuk illdxe

behean + ganean hitzez osatzen da.

beearenganean → bienganean. Aurreko e disimilatu egin da.

BIETZARRIDXE

Estropezu. Era guztietakoak.

• plazara dxun nai da bidien bietzarridxe topa dot, neure lagunegaz topa nai
• kuidadugaz ibilli biko zara bietzarridxe dxo barik
• aulan ibilltxie dako; laster dxoko dau bietzarridxe
• nik eztaitx alabatxu, baie edonon topaten dot bietzarridxe

Azkuek ez du jaso bere hiztegian, baina bai D.A.R.k, Bermeoko hitza bezala azalduz.

behatz → bietz + arria → bietzarria → bietzarridxe.

BIGARREN ESKOKUE

Lexikoan eskoganekue hitza agertzen da zentzu berberaz gaztelerazko itzulpen literala da oraingoa.

• erosi dauen kotxie bigarren eskokue da
• eztot gure bigarren eskokorik ezer
• karue ezanda be, obeto orrotzetik arakue bigarren eskokue baiño

BIKORRA

Esne-gaina.

• Esnien bikorra bokadilluen azukariegaz gozo!

BINBOLIÑE

Biolina. Figuratiboan edozer gauza adierazteko erabiltzen dugu hitz hori, tresna bat zein egoera bat.

• zer ekar zu ama? Zera! Binboliñe
• zer eitxen zauz ba? Ni, binboliñe dxoten
• zer eitxen on zara egun guztidxen ba? Binboliñe arraskaten
• zer erregalako tzazu amari beran egunien? Binboliñe
• amen gauz gu binbolifie dxoten, bera etorri arte

Beti erabiltzen da iroriaz edo mesprezuaz.

BINBOLIÑE DXOTEN

Ezer egin barik. Lanik egin barik.

• Baie dxakin lekide zer eitxen on zarien oraiñ arte? Zera, binboliñe dxoten!
• an dakozuz arek ama ta alabie zer eiñ ezien binboliñe dxoten
• binboliñe dxoten on barik, anun eskobie da kolarra eskobatu

BINKE!

Hori ba!

Arrazoia emateko batzuetan, baieztapena beste batzuetan, enfatikoa ere bada: biiinke

Gaztelerazko bien que… lokuzio hori hartuz egin da.

• eztozue pentzaten ori dala onena? Binke
• au aulan ein bidu ezta andrak? Binke
• binke, au aulan ein bi du
• eitxen dun beste biarregaz geuk pe pastelak dxan biduz, ezta? Biiinke dxan bi duzena

BIRI BIRIKE

Erdi zorabiatuta, egon ezinarekin, aurrera eta atzera ibili.

• biri-birike pasa dot gau osue ta banun medikunera
• biri-birike berton medikuen analizuri itxaroten
• biri-birike zeuri begire, ta zu bertan tortola bedeinkatulez!

BIRIBUELTADIE

Paseoa. Buelta bat.

Hitz konposatua da eta errepikatu egiten da.

• biribueltadie emon baiño lelau etzera dxungo nai
• ez emon biribueltarik dxeusi eingo zara ta
• ia, biribueltadie emon bi zu ikusteko goniek aldegoirik badako

bira + buelta + -ada atzizkia.

BIRIBUELTAKA

Jira-biraka.

• tieskuri biribueltaka ibill dxe da marie eiñ dxe
• biribueltaka dxun da andik bera atxetararte

BIRIKIDXE

Birikia. Baina zentzu figuratiboan asko mugitzen dena.

• au imie birikidxe barriz lotu be ezta eitxen
• biriki utse da, goizerik gauera loru barik dabil ara ta ona
• egoadi geldik, birikidxori
• au telie txar-txarra da ebaitxen, birikidxe lez dabil
• birikidxe baiño txarraue zara txo

biriki hitza erabili da adjektiboa sortzeko.

BIRINBOLA / IE

Biribilak diren eta arrodatzen duten gauza guztiak.

• birinbolakaz ibill dxe olgetan
• birinbola bat okiñ dxau barruen da orain eztako
• birinbolie lako gauze bat sartu bi tzazu ondo imiñi gure bazu

Hitz hau logikaz sortu da. Badago hiztegian, honen antzeko hitz bat, txiringol edo txirinbol hitza Bermeon ere erabiltzen dena. Baina hori tresna bat izango da, berdin da biribila ez bada ere. Orduan, gauza biribilentzat beste hau sortu da: birinbola.

BIRINBOLAKA

Arrodatzen.

• eskilatatatik dxeusi de birinbolaka
• bostekue birinbolaka dxun da kañotik barrure
• txikilliste guztidxek dxeusi diez birinbolaka karreran
• Belokiri aurrien para dxatzo txikilliste bat, da gero bidxek dxun diez birinbolaka

D.A.R.k, Beran jartzen du hitz hau, baina froga daitekeen bezala, hitz honen erabilera Bermeon oso zabala da.

birinbola + ka → birinbolaka.

BITSE DAIDXOLA

Presaka ibili.

• bitse daidxola ibil garie fabriken biarra akabateko
• bitse daidxola ibilli nai azkaningoko trena atrapateko
• trankill ein guz gauzek bitse daidxola barik bidxar be egune dau te

BITSIK GALDU BARIK

Denborarik galdu gabe.

• entera garizenien errebajak imiñ dxauiela, bitsik galdu barik dxun garizen
• bitsik galdu barik dxun zara Bilbora konprak eitxen
• Lameran dauela dxakiñ dxau gixona datortzona, da bitsik galdu barik dxun da etzera, errezibimienrue eitxen

BIZARDO

Bizartsua.

Bizartsua hitzaren sinonimoa da, baina gutxiago erabilia. Gainera halako kutsu beldurgarria du, eta umeei ikara sartzeko edo, erabiltzen da gehienetan.

• bizardo bat ezan da atie dxo dauena
• bizardue etorko da gero!
• mutil bizardo bat topa du bidien da, ikaratu ein garie
• bizarduen antza dakozu orregaz bizarragaz

bizar + -do atzizkia → bizardo.

BIZIDXENA

Minbizia.

• nire amak bizidxena dako
• gure laguneri medikuek esan tso bizidxena dakola
• bizidxena osatuteko okelie dxan bi dela diñoie

biziarena → bizidxena.

BOBO SERGERIE

Sergera, hegaluze eta hegalaburren multzoa da. Baina konparazioan, gizon multzoa da, txikiteoan ibiltzen diren koadrilak. Emakume gazteek lokuzio hau erabiltzen dute, sarritan, horiek definitzeko.

• abe! Zer dator bobo sergerie ba, igarten da etzegune dana
• ez dxast gustaten bertan borbo sergeran artien ibilitxie

BLAKA

Itsasontzietan erabiltzen den pintura.

• blaka emon bidatso baporari, pintxurie kenduten hasi datso ta

BOLADIE

Hazi. Gorantz egin.

• honek imiek zelako boladie eiñ dxau denpora gitxidxen
• soluen dakuzen azak eiñ dxauien boladie! Gora ta gora duez

BOLO SANDXIE

Burutaldia. Txabetada. Ez da burua galduta edukitzea, momentuko guraria baizik.

• noiz etorko da ba? Bolo sandxiek emoten tsonien
• gure gixonak zelako bolo saindxek okitxen txuz ba
• neuk pe okitxen dotez bolo saindxek neuri konbeniten dxastenien

BOLTZIEK ERREMENTA

Bat batean miserian egon direnak diruak gastatzen ikustean esaten da.

• entzuixu! Boltsiek errementa dotsue la? Atzo diro barik, eta gaur aberastute
• nik eztaitx alabatxu nondik atara dauen a pulsera ederra erosteko dirue. Boltsiek errementa dotso antza

BOLUEK

Barrabilak.
Barrabilak deitzeko, Bermeon erabiltzen diren hitzetariko bat.

• zer ekar dauie ba? Zer ekar dauien? Boluek!
• zetan zauz ba? Boluek arraskaten zauz ela?
• ezu esan ba diro asko irebazi dauiela ba? Zeure boluek!

Ikusten denez, beti erabiltzen da esaldi gogorretan eta tonu zakarrez.

BOLUEK ARRASKATEN

Ezer egin barik. Eskua eskuaren gainean.

• an dauz arek boluek arraskaten, da andra koitxadak goizerik gauera biarrien
• ze eitxen zauzie ba! Zera! Boluek arraskaten

BOLUEK SALTSAN

Lelo baten antzera erabiltzen da. Ez dagoela ezer, ez gauza onik, ezta itxaropena sortzen duen ezer ere.

• arraiñ asko dakartzue, ezta? Arraiñ asko? Boluek saltsan!
• esperantzie badakozue, behintzet. Esperantzie? Boluek saltsan!
• kotxe elegantie dakozuiela esan dost zure koiñatuek. Beran boluek saltsan!

BONBATXUEK

Mahonezko prakak.

• Andra maidxetan bonbatxuekaz fresko-fresko
• bonbatxuek agurek baño eztauie eruten

BORBOLERA

Borbolien bera da, baina deklinabideko kasu ezberdina.

• ez bota borbolera gero zeuk ein bi zu te
• an dako arek borbolera botata ainbeste diroko erropie
• alan botaten diez borbolera zapata barridxek

Azkuek honen aldaera den bolborrera jaso du Ondarrun.

BORBOLIEN

Gauzak pilatzeko lekuan.

Gorago alborbol azaldu dugu eta aipatu ere egin dugu hitz hau.

• nora zuez gauzek borbolien itxitxe ba?
• borbolien bota, da dana ondo, ezta?

BORLAK

Beste hitz bat barrabilak definitzeko. Hitz honekin egindako esaldiak ere gogorrak izango dira.

• borlak dxoten on dxatzuz arek itxosuen arraiñik ez ekarteko
• zer, modurik edo? Borlak!
• arraiñ asko ekarri ei dauie e? Arraiñ asko? Borlak!

Kintanak ere jaso du hitz hau bere hiztegian.

BORRO KOLORIE

Masail gorriak dituen pertsona. Gehienetan, mozkor dagoenari esaten zaio.

• an dator lebatz manduegaz, borro kolorie zer dakar ba
• orregaz borro koloriegaz ezin zu konduzidu
• borro kolorie zer dakarzu ba! Auntzek pe Herrikon ibil zara patxaranak edaten?

BOST BOST!

Bai zera!

• zer esan tzu, dirue emongo dotsule? Bost bost areri
• zer diñostak ik, partidue Madrillek irebaziko dauela? Bai, bost bost
• ik eztakik ezebe; zer pentsaten dok ba, Ateletik irebaziko dauela? Bost bost zuri

BOSTARRIDXEK

Kanika bestekoak, oso txikiak.

• onek bostarridxek zemat
• onek eztiez bostarridxek, magaridxek paiño
• merkiau eingostazu onek intxorrak, bostarridxek pe badiez da

BOTA GATZA!

Entzundakoa edo esandakoa ez dela sinisten, zalantzan jartzen dela edo pertsona bat edo gauza bat badaezpadakoa dela adierazteko esaten da. Mesprezua adierazteko ere bai.

• bota gatza orreri mutilleri, ez da fidxetekue ta
• zer zauz esaten, diro asko dakola? Bota gatza!
• bota gatza orreri dxatekuri, eztako bertuterik pe ta

BOTAKIAK

Txibia edo txipiroiaren zatikiak, karnata moduan erabiltzen direnak, baina soberan geratzen direnak jateko balio dute.

• botakidxek dxan duz gaur gizeta, ze gozo!
• botakidxek saltzien dxun nai, baie iñok eztauelez guzan, etzien dxan duz, ederto dxan be

BOZINDXUTE

Ia ustelduta. Edozer gauza izan daiteke.

• euridxen euridxegaz agak pe bozindxute dauz
• neberan sartun barik itxi dot okelie ta bozindxute topa dot

BRAIE

Braie.

Itsasoko txori bat da. Itsua edo erdi itsua dela diote. Orduan, inora begiratu gabe, itsuaren antzera doan pertsonari aplikatzen zaio. Arrantzale giroan erabiltzen da, ez, ordea, besteetan.

• braie zara txo! Beituik aurrera, mosuek apurtuko dozak eta
• braie utse da, eztau beituten iñora be
• nok pitzu braie lez bazabiltzez, kuidadugaz ibilli biar

Baina askotan itsua berba ere gehitzen zaio:

• braie itsue lez nabill, ezer ikusi barik

Azkuek Bermeoko hitza bezala jaso du bere hiztegian.

BRAUNTADAN

Denak batera. Tropelean.

• brauntadan sartu gariez elixera barrure
• brauntadan sartziekutan enue ziñera
• danak brauntadan saltaten baporatara, izterra apurtuteko moduen, Madalen guztidxetan igual
• brauntadan etor dxastez disgusto guztidxek

BRAUNTADIE

Onomatopeikoa. Zarata hotsa.

• ixixillik gauzela non entzuten dun brauntada bat
• iñor sartun de etzera ? Eztaitx. Atien brauntadie entzun dot paie
• urteten zunien atiri emon brauntadie
• zelako brauntadie eiñ dxau ba bonbiek esplota dauenien

Hitz hau braunt onomatopeiazkoa da.

BREBERUEN

Denbora laburrean.

• breberuen eitxen dan gauziek eztako bertuterik
• baiñek breberuen ein bi diez, ostantzien baltzitxu eitxen diez
• txarto urten dosku tartiek. Bai ba! Orrek, breberuen eitxen dizen gauzek tiez
• etzie erosi gure danien ezta pentza biar bi bidar, breberuen ein bide
• gauzek breberuen ein bizaten diez gero damutu barik

Hitz hau, gaztelerazko breve tik hartuta dago, baina oso zaharra da.

breve → brebe + ro + an → breberoan.

BREBIE

Olio-berakatza. Zenbait jatekori gainetik botatzen zaion olio-berakatz errea.

• baiñei brebie ein bi dxatzo
• barbañei erre ta gero, brebie botaten badxatzo asko be gozuau
• orrek antxobak oridxo brebetan sartu ezkero obeto dxaten diez

breve hitzetik hartuta dago.

BREGALDARIE

Galipot galdara. Konparazioan tartera edo ontzi erraldoia.

• dxan arek, bregaldara bete
• dakoten gosigaz auntxek dxango lekidot bregaldara bete
• prepara bregaldarak, amen datoz azurrik pe eztauienak itxiko ta

BREKEKE

Alferkeria.

• zu takozu brekeke, Bilbora dxun bi zule ta ondiño etzien?
• zelako brekeke dakoie ba, ezkondu ein biar da ondiño be etzie erosi barik
• guk takule brekeke? Da zeuk zer dakozu ba? guk eztu biar etzerik, baie zuk nobidxue bi zu

Esaldian hobeto ikus daiteke hitz honen zentzua.

BRILLADIE

Paseo labur-labur bat.

Gazteen artean batez ere, eta gehienetan nesken artean. Nahiko galduta dago.

• onek tiez orduek? Eske brilladatxu bet emoten dxun gariez
• eskolatik urten da brilladie emon gu
• ama, urtengot kalera? Brillada bat baiño ez e?

Hitz. honek gaztelerazko brillo hitzarekin zerikusi handia du: un ir y venir corto, que dure tanto como un relampago Hori da hitzaren esanahia.

brillo + ada → brilloada → brillada. oa → a.

BRUSE

1. Eskuila.

Seguruena frantseseko brosse edo ingeleseko brush hitzetik hartuta dago. Baina hizkuntza hauetan, orokorrean cepillo bada ere, Bermeon, ontzia garbitzeko eskuila handia da.

• au loidxe kentzieko, bruse ekar biko zu
• arraska ori ondo brusegaz
• txo! bodegak eta kasetie brusegaz garbitxuko zu gero!

2. Bata.

Gehienetan umeak eskolan, baita etxean ere, erabiltzen dutena.

• eskolan itxi dot bruse aztute
• ama, brus barridxe gu dot nik eskolarako
• brusegaz ibilli kalien frakak ez loitxuteko
• etzera zatozen momentuen bruse dxantziko zu gero

Kasu honetan hitzak forma berdinak izan arren ez du esanahi berdina, oraingoan hitzaren jatorria erdarazko blusa edo blusón da.

BUELTADIE

Paseo. Bueltatxoa.

• afaitxue dxan da bueltadatxue Lameratik iñok eztosku kentzien
• omon zue bueltadie? Ez, ondiño ez gara dxuen
• bueltadie ein bi du gaue eiñ orduko
• ez etorri berandu gero; bueltada bat emon da etzera

Kasu honetan ere, gaztelerazko vuelta-ri -ada atzizkia jarri eta euskaratu egin da hitza. biribueltadie hitzaren aldaera da.

BUENO!

Nahikoa!

• bueno! Ez bota geidxau ganez eingo dau te
• bueno-bueno! Naiko da, eztot kure geidxau

BUKOIE

Ardo asko edaten duena.

• a bukoie, kapaz da tabernako ardau guztidxek edateko
• bukoien beste edaten dau arek
• arek ardaue edan, bukoie

BURDI BETE

Asko. Kantitate handia.

• burdi bete erropa dakot garbitxuteko
• burdi bete sagar ekar dau plazatik, berreun pezetaitxik
• burdi bete antxoba dxan, da beste burdi bete ardau edan, da gero, egun bidxen lo

Lokuzio hau, baserriko gai batez egindakoa bada ere, herri osoan esaten da.

BURDIKADA / IE

1. Kantitate handia.

Ugaritasunaren sinonimoa izan daiteke, esanahi berdina baitute.

• burdikada erropie dakot plantxeteko
• zelan dxungo nai kalera ba, an dakot burdikadie ta
• gure etzien abillek garie burdikada erropak batzien

2. Itsasontziak ihes egiteko maniobra da. Analogiaz, herrian ere esaten da, baina ez askorik.

• neugaz tofez ez eitxeko, burdikadie eiñ dxau

BURUKO ULIETARARTE DAMUTU

Erabat damututa.

• etzie erosi dotenien buruko ulietarate damutu dxasten, baie oiñ ez
• esan dost buruko ulietararte damutu dxatzola arek zapatak erosi biarra
• zeitxik buruko ulietararte damutu

BURUKO ULIETARARTE ZORRAKAZ

Zorrez beteta.

• buruko ulietararte nau zorrakaz, da eztaitx nondik urtengo ten
• oraintsu arte buruko ulietararte zorrakaz on arren, oraiñ iñok paiño diro geidxau dako
• buruko ulietararte zorraku, da itxosopeteko kotxie erosi; eztot enteniten

BURUKO ULLEK ZUTUNDU

Haserre bizian jarri.

• ikusi dotenien neure aurrien ainbeste diroko katie erosten, buruko uliek pe zutundu eiñ dxastez
• da zeitxik zutundu biar dxatzuz uliek ba?
• ez dxastez zutunduko uliek, neuri ainbeste diro emoteko okiñ, da bera katie erosten?

BURURI LARGATA

Bertan behera. Jaikitzeko adore barik. Ilusio barik.

• uger dxun da, ta eziñ ezan dauenien geidxau, bururi larga dotso
• bururi largata dau oien kalenturiegaz
• denporalieg,az sartun diez Vigon, buruei be largata
• bururi largata dabill edozelan dxantzitxe
• ze pasaten dxatzu alabatxi, bururi be largata zauz de

BURUTIK BERAKUE

Berebalako heriotza. Enbolia edo infarto batez.

• burutik berakuegaz ill dxe
• nire lagunen gixonari be burutik berakue etor dxatzo, baie ezta paralitiko geratu da
• burutik berakue emoten badotsu, ariñ dxun biar zara medikuñe
• burutik berakue emoten badau, illdxe kitxu

BURUZKUE

Portuan arrain salerosketa txikiak egiten dituena. Gaztelerazko al por menor izango litzateke. Saltzaile hauek kantitate txikiak edo arrain banakak erosten dituzte, itsasontziko gizonari ematen zaion arrain partea eta neskatillena, gero eurak arrandegietan saltzeko.

• orrek buruzkuek parritz negargarridxek tiez, iru txikidxen gu dauie arrabiek
• gaurtik aurrera etzatie emongo buruzkuei arraiñik
• buruzkuen arraiñ guztidxek erosten txuz Sanchezek

Hitz hau antzina-antzinakoa da. Buruzkoa, hau da, arraina buruan eramaten zuten garaikoa. Horregatik, izenak berak dio zer diren arraina buruz eramaten zutenak.

BUZKENTZA LEZ

Gizenduta. Lodituta. Konparazioan, buzkantza moduan.

• ezkondu danik eta ona asko loditxu de, buzkentza lez dau
• zer da lodidxerie alabatxu! Laster buzkentza lez parako ura