Bermiotarra

F

FABORE

Alde egin. Bando egon.

• zu beti zauz beran fabore, ez zu ikusten txarto eitxen dauenik
• ez eiñ faborerik, txarrau de ta
• Ateletin fabore on bi gariez, geutie da ta
• gure atxitxek beti eitxen dosku fabore, baie amumak ez

FALTA

Apurtu.

Arrantzale giroan erabilitako hitzak, gero, esparru zabalagoa hartu du.

• kuidadue okiñ txikota falta barik
• erresakiegaz txikotak falta da bapora ronpiolasen kontra dxun da
• auntxek pe falta eiñ dxau onek fitxiek
• potxera falta-faltaka on da, ta eziñ ezan da apaidxue bota

Gaztelerazko faltar aditza erabiltzen da, baina zentzua fallar izango litzateke.

FALTADORIE

Errespetu gabeko pertsona.

• zu zara faltadorie, errespetorik ez takozune
• zelako faltadorie da ba, edozer esaten tso personiri
• olako failadoriekaz eztot kure tratorik

FAMIE

Fama. Erreputazioa. Ona zein txarra, baina gehienetan azken hau.

• fama txarra dako orrek enbriek, edozeiñegaz dabillela diñoie
• orrek beti okiñ dxau famie edonogaz dabillena
• zelako famie imin tsoie ba, andra koitxadie lotsatute dau
• olan por olan eitxen diez gauzek ela? Bestelako famie imiñ dxostie
• famie ona dako behintzat, eztaitx ona ezango badan baie

FAMIE KRIELIEN

Erreputazioa, fama eztabaidan jarri.

• iñok eztaki zelan, baie famie krielien dako
• famie krielien bako, eztau topako berak gure dauelako mutillik
• famie krielien dakon personie, guzurre badan be, bixi guztireko dau markata

FANDANGO

Pertsona gezurtia edo gauzak endredatuta, aldrebez edo nahastuta esaten dituena. Konparazioan ere erabiltzen da.

• ez eiñ kasurik orreri, fandangue da ta
• fandangue be ez zara zu makala, olan gauzek kanbidxeten
• niri deitxu fandangue! Persona arteza nai ni, zure aldien
• beran fandanguen arpidxegaz beituten tsu da ortik eztau urteten, berana ta berana
• isillik on zaitxez fandanguori!

Nola sartu den hitz hau ez dago batere argi. Gaztelerazko fandango hitzak baile antiguo español eta desorden, tumulto zentzua baititu.

FANDERO

Pertsona fidagaitza, gezurtia edo gauzak endredatuta, aldrebez edo nahastuta esaten dituena . Gehienetan emakumeen artean erabiltzen da.

• zu bakixu zaran fanderue ederra, entzuten zun guztidxe fama bi zu
• zu fandero! Nire alabiri ikututen batzazu geidxau, zeuk atako zuz kontuek
• berak fandero andidxek esan tsuz orrek berbak? Ezin dxo arpeidxen?
• ni naiela fanderue? Da zeu zer zara ba, fandango andidxori?

Jatorria gaztelerazko fandanguero hitza delakoan gaude, eta honela geratuko litzateke hurrengo eboluzioa gertatuz:

fandanguero → fandangero → fandanero → fandaero → fandero.

Baina beste hipotesi bat ere hor dago: pandero hitza hartuta egindakoa. Hitz honen definizioetariko bat mujer necia y charlatana da. Beraz ez da baztertzekoa hau ere, zeren eboluzioa askoz ere laburragoa izango litzateke: ez dago p → f zaharra egitea baino.

Gainera, D.A.R.k fanderuen dirue-k dinero escaso esan nahi duela jaso du, Bermeoko hitza bezala azaltzen duelarik.

FANDERUEN ARPIDXE

Gezurra esaten ari denaren aurpegia.

• ori dona fanderuen arpidxe okitxie, guzurre esaten zauz auntxek pe
• nik fanderuen arpidxe! Da zuk zer?
• beran fanderuen arpidxe, doma be ez

FARDELA

Pertsona gezurtia.

• fardelaue da, guzurrek baiño eztoitxuz esaten
• ez ezan fardela e? Enau guzurrek entzuteko ta
• au imie fardel utse da, goixerik gauera dau guzurrek esaten
• bai, fardeltxue bada, baie ain da politxe

FARDELKEIDXEK

Gezurrak.

• fardelkeidxek esaten on da ta larritxu txuz an on dizen guztidxek
• fardelkeidxekaz bete-bete ein nau
• egidxek tizen moduen esaten txuz arek fardelkeidxek

Argi dago Bermeon beste zentzu batez erabiltzen dela hitz hau.

FAROLAK AMATA

Edari botilak amaituta.

• amen maidxen farolak amatata dauz
• farolak amata diez; eztau zer edanik?
• farolak amata badiez, barridxek ekarri
• da gero, dxatekuek akaba, da farolak amata dizenien, danok dxun garizen etzera

FARRIE

Akordeoia.

• gure imiek farrie dxoten daki
• orkestie on da Mañun ela? Ez, farrie bakarrik
• gazte asko dabill farrie dxoten ikasten
• farrie dxoten ikasten bazu, neuk erosko tsut farra eder bat
• farrak prezidxo askotakuek dauz, baie au karuena da

FARRISTIE

Soinujolea.

• farrie bai, baie farristerik ez
• ikasten dozunien zeu izango zara farristerik onena
• ez pentsa, farriste onak tauz Euskal Herridxen, Asier Loroño bat

FIFITE

Txori txiki bat da. Izena izango du, baina hemen fi fi fi egiten duen txori bati deitzen zaio horrela. Konparazioan, ahots fina eta epela daukan pertsona da.

• enebada! Fifite da, bera lez eitxen dau berba
• bestelako fifite dau or, entzun be ez dxatzo eitxen da
• altuau ein berba, fifite lez barik

Bazegoen gizonezko bat, horrela berba egitearren, bere izena ahaztuta FIFIT zeritzona.

FIRMADIE

Sinadura.

• firmadak batzien on diez, kaliek konponduten asteko eskatuten
• firmadie emoten dxun nai notaidxera
• firmadarik ezta emon bibar edonori

FIRUE

Oso fina. Mehea.

• au aridxe firue da, ensegida baten austen da
• ule firue dakozu lez, endreda be arin eitxen dxatzu
• ori imie firue lez dau, eztau dxaten ela?
• nongo lana firue erosi zu alabatxi, falta-faltaka dau

FLAKEZIDXE

Ondoeza.

• goixe guztidxen ezer artun barik zelako flakezidxe okiñ dxot ba
• neuk pe, atzo Bilbora dxun nai dxan barik eta bidien flakezidxe okiñ dxot

FLOTAN

Azalean egotea.

• lapikuek ur asko okiñ dxau da lau indxaba flotan, da okela barik
• plaidxen on gariez, da uger eztakigu lez flotadorakaz ibil gariez flotan-flotan
• eiñ dxauen beste eurigaz kaderak flotan zapatan barruen
• arek esniek euli pillo bat okiñ dxau bitsen ganien flotan

Gaztelerazko flotando gerundioa hartu da esanahi hori erabiltzeko; literalki hartu ere.

flotando → flotan; azken silaba galdu besterik ez du egin.

FORRA

Auto zaharra, trauskila. Batez ere karrozeria zaharra daukana.

FORD kotxe marka hartu zen aspaldi, esanahi hori emateko. Zentzu peioratiboan erabilia izan da beti.

• nora due beran kotxe forragaz ba, ezta aillegako ta
• ezkoganien erosiko kotxe for bategaz dxun diez Madrillera
• kotxe forra baie abille korriten

Antzina kotxe gutxi zegoenez, eta zeudenak marka horretakoak batzuk, zaharkiluta gelditutakoak, burla moduan erabiltzen zen. Gaur egun gutxi erabiltzen da autoei zegokienean.

FOTA

Fanfarroi.

• ez esan ba, bera ezan fota da oiñ eztaitx nok auentako dauen
• bai, beti ezan da fota, da auto barridxe erosi dauenik eta ona geidxau
• aur dakozu fota, iñok bihar badau, alabiek ezkontza ona ein tso lez, artiek artun eziñik

FOTA BAIÑO ARRUAUE

Oso fanfarroia.

• fota baiño arruau dakozu loteridxek urten tzo ta
• ori mutille fota baiño arruaue da, eztotso beituten iñori be
• gure imie fota baiño arruau dxun da ikastolara beran motxille barridxegaz

FRAKARROIEK

Bainujantzia.

• frakarroi barridxek galdu dotez Laiden
• frakarroi politxauek erosi txuz nire lagunek plazan
• Antxorako plaidxen danak oten diez frakarroi barik
• elejidxe onda frakarroietan or dendan

Oso bitxia da hitz honen etimoa. Jakina da, sasoi baten bainujantzia marraduna izaten zela gehienetan. Hortik sartutako hitza literalki pasatu da euskarara.

Gaur egun ere oso erabilia izan arren, batez ere gizonezkoen bainujantzia definitzeko, traje de bañue hitzak ordezkatzen du ia beti.

FRAKONEZKUEK

Entzaduek itsasoko jantziak baziren, honako hau frakak dira.

• frakonezkuek dxantzitxe nora due ba, arraiñik pe eztauie ekarri txe
• arek enbarkaziñuek arraiñe dakar antza, gixonak frakonezkuek takanie soiñien da
• frakonezko luzieidxek dakotez da estorba eitxen dostie

Hitz hau konposatua da: fraka olanezkoak (lona). Frakak josi eta gero, linaza olioa ematen zitzaion. Gaur egun plastiko edo tela sintetikoz egindakoak izaten dira, baina izena mantentzen dute.

FRANTZUNATZATAKO ARRATOIEK BAINO GEHIDXAU JAKIN

Asko jakina.

• txetxo dana dakizu txo! Frantzunatzatako arratoiek baino gehidxau dakistazu

FUETA

Suziria.

• Gabon eguinen fuetigaz kortiñie erre dostien aurreko etzekuek
• proibidu ein biliki dauie fuetak botaten etzietatik
• gaur egun fuetak edonon erosten diez
• nire lobie fuetien zaratiegaz ikaratu eitxen da
• fuetin fuetigaz kalie be erre eiñ dxauie

FUETIE EMON

Zartada bat eman.

• geldik ezpazauz fuetie dutzu
• zelako fuetie emon dost ba, papue gorritxute itxi dost
• fuetie entongo dostela esan, da fuetie emon

FUETIE LEZ DXUEN

Ziztu bizian joan.

• fuetie lez, dxun da, iñok ikusi be ez
• fueitiek baiño abidxada andidxe erun dau
• ikusten zu ori fuetie, ba aulan dxungo zara emoten tzuten ostidxegaz

FUNTZUE

Tinua. Begia.

• destaiñek botaten ez dau obiaurik, zelako funtzue dako ba
• arridxe bota ta begidxen dxo, olako funtzurik
• nik funtzo ona dakot gero
• funtzu ona bakok, botaik au botillie aurra balkoire

FURIDXE

Haserrea. Zenetik irtenda.

• ori esan tsonien beran furi guztidxegaz arpire lantza tsoz libruek
• amen dator furidxekaz, banuen eskapaten
• ona ez etorri furidxekaz, entzun zu? Asike trankilldxu