I
IA MARKIE!
Holako markarik! Harridurazkoa da. Edozein egoeratan erabiltzen da.
- zelako ez dauela irebazi ezer, ia markie! Ori eztau siñestuten berak pe
- bide guztidxek zarratute. Ia markie! Oiñ zelan dxungo nai Bilbora
- zapatak apurtute dakotez. la markie! Ibilli barik apurtu
IBILTXUN
Parranda asko, gaurik gauerdi dabilen pertsona.
- diruek gastaten dabiltzu a, ibiltxun zantarra
- ibiltxune dala diñoie, baie orretarako dirue bi de, da arek ez tako
- gaztetan ibiltxun-ibiltxune ezan da, oiñ fraillie da baie
IDXE
Ia-ia.
- idxe Tonpoitxik bera dxeusi nai deskuideta
- idxe diñozu, baie horrek asko falta dau gero
- idxe kotxie ostu! Grazidxek konturatu garizena!
IDXEITXIK
Apur batengatik.
- idxeitxik aberastu, lumero bategaitxik ez dost unen loteridxek
- idxeitxik arboliek zapaldu geure ganera dxeusitxe
- amaperrien txakurre! Idxeitxik bienganera botaten gaitxuz
IDXEK ETA
Aditz guztiekin erabilia da. Gaztelerazko ya que… adierazten du.
- idxek eta etor zaran, au biarra ein gu
- eztot pentza etortie, baie idxek eta amen nauen, ziñera dxungo gariez
- idxek eta txikidxena naien neuri emon bistazu eraztune
- idxek eta eztakidxen, etzagu esango ezebe
- idxek eta apurtute dauen, bota eingu sastarratara
Gaztelerazko ya que horri eta gehitu zaio forma hori lortuz.
ya que → iake → ijake
Normala denez j epentetikoa sartu zaio. j → dx. Gero apokope baten bidez azken e galdu eta a → e egin da.
IDXELIEN
Hiltzeko zorian.
- idxelien on da ainbeste denporan
- idxelien zauzela esan dostie da orain parrandan
- azidentie on danien bertara dxun garizen da an ikusi dun idxelien dauena
- guzurre ezan da idxelien dauena
IDXEN
Igo.
- San Juanera dxun gariez baie eztogu idxen bertara gora
- idxen eskillarak ontxe momentuen
- idxengo zara aurra teillatora?
- zelan idxengo nai ba, eztakot eskillararik eta
Idxelien-en antzeko beste kasu bat. Fonetikaren aldakuntzaz aldaera sortu da.
IDXETXUEN
Itotzeko zorian. Presaka ibili.
- Laideko plaidxen mutil bet atrapa dauie idxetxuen
- neu be olato andidxek dauzenien idxetzuen ibilltxen nai
- trenarako ordue dala ta, idxetxuen ibill dxe
- idxetxuen nabil biarrak eitxen gero telebisiñue ikusteko
- idxetxuen dator, zer pasa dxatzo ba?
- idxetxuen eiñ txuz eskillara guztidxek
Idxen bezala, jasan dituen aldaketak izan dira arrazoi, forma hau sortzeko.
IGELENIEN
Iazko urtearen aurrekoa. Orain bi urte.
- ori ezta ezkondu igez, igelenien baiño
- igelenien dxun garizen Parisera
- guzurre zauz esaten, igelenien ezta ezan da
- zuk esango dostazu niri, ni igelenien dxun banai!
IGIRI
Ireki.
- Igiri ahue, hagiñek gutxutez ikusi txe
IGUAL EZANGO ZARA OSABA KARNALA, EZER EZ PADAKOZU IÑOR BE E ZARA; IGUAL EZANGO ZARA BIGARREN LENGUSU, ASKO BADAKOZU OSABA ZAITZUZ ZU
Interesengatik dabilen pertsonari esaten zaio.
- Zu oin nora zatoz ba, dirue bizu le? Igual ezango zara osaba karnala, ezer ez padakozu iñor be e zara, igual ezango zara bigarren lengusu, asko badakozu osaba zaitzuz zu
IGUZIDXE
Igurtzia.
- iguzidxe eiñ ezkero miñ dxakozun lekuen, dolorie kenduko dxatzu
- eistazuz iguzi batzuk lepoko miñegaz eziñ dxot auenta ta
- igutidxek eitxen eitxen argaldu eitxen zara
iguzi aditza izen bihurturik erabiltzen da. Aditz forman ere erabili arren, askoz ere gutxiago gertatzen da.
IKESKI / DXE / IKESKIÑE
Ekandu. Ohiturak. Bi formak erabilizen dira.
- ikeskidxek takoz onek imiek
- bai, ikeski txarrak takoz, baie neuk kenduko tzatez
- ez pentsa, ikeski onak pe bakoz
- ikeskiñek ez tiez aztuten
- an dau nire semie, neska-mutill txarran tartien, ikeskidxek ikasten
Azken esaldi honetan bi eratara erabili da ikasi aditza. Hitz honen osagaiak ikas + -ki atzizkia izan dira.
IKOMELAUE
Mozkorra.
- ikomelauegaz etor da etzera, da ganera aldarrike
- bestelako ikomelaue dakozu, non atrapa zu ba
- gaur ondo pasateko egune da, ikomelautxue artun da enbraren bategaz andratan ein
- ikomelauen antza dakostazu txo
Hiku edo piku melatua hartu da, konparazioa eginez, izen baten funtzioa betetzeko.
IKUE ATARA
Errieta handia egitea.
- kalien entzun dau enbarazada dauena, da etzera dxun danien ikue atara dotso alabiri
- nora dator au ikue ataraten ba, ataraixu kulpie dakonari
- zelako ikue atara dotzo nobidxuri, berari ezebe esan barik Dolostire dxun dalakon
IL DA JESUS!
Umea loari emanda geratzen denean.
- an il da jesus, bidxar goizerarte lo
- ama il da jesus, gure Kesusito lo dau
ILLBIXIKUE
Hil itxura.
- nondik zatoz ba, illbixikuen arpeidxe dakozu te
- alabatxi eguzkidxe artzien tire illbixikuelez zauz de
- au illbixikuen kolorie kentziko tunbeta para bi nai eguzkitan
- zer diño berorrek illbixikuek ba, pentsaten dau grakue dala bera
il bizikoa, beraz hitz konposatua da.
ILLE
Pertsona ahula, adore gabekoa. Zapore edo gatz bako gauza.
- nongo ille da berau imie, kalera be eztau urteten
- ille da, baie berak ku dauenien majo mobiten da
- olako persona illegaz ibilli baiño, obeto da ormigaz ibilli
- brekie beseue baiño illaue ezaten da dxaten
- argi ille dau berton, ikusi be ezta eitxen
Lhanderen hiztegian baino ez dut aurkitu zentzu horretan.
ILLEKUEK
Andrazkoaren hilekoak.
- illekuek amabi urtegaz etor dxatzoz
- illekorik ezpakozu, ez zauz ondo, ez zauz seguru te
- illekuekaz be uger eitxen dot nik
- ba illekuekaz bañue artzie ezta ona
IMAJIÑIE
Emakume oso polita.
- Edurnen imie imajiñie da, politxaue!
- nire semiegaz dabillen neskatue imajiñie da
- imajiñilako imiek takoz gure alabiek
IME BETERRIE
Ume nazkantea.
- onek ime beterriek neure atzien dabiltzez
- aurrek ime beterriek eiñ dxost eitxekue
IME LETXIE
Ume nazkantea.
- ime letxiek ez dostie indoten ezer eitxen
IME LUPUE
Ume nazkantea.
- ime lupuok, egongo zarie leko baten geldik trena etorri arte?
IME OSTIDXE
Ume oso nazkantea.
- ime ostidxek apurtu dostie kotzeko kristela
- beragaz ume ostidxegaz dxun biar ezan dot plaidxera
- ime ostidxei esan isillik egoteko, ostantzien plastazo bana dutzoie
IME TERNUE
Ume koitadua.
- arek ime ternuek gosigaz illtxen dauzenak
- ime ternuek sufriten dauie gerrie
IME TXIKIDXE LEZ / MODUEN
Ume txikiak bezala, korrika.
- ni ez ibilli ime txikidxe lez, enau orretarako ta
- ime txikidxe lez dabill egun guztidxen, ara ta ona
- arek ibilltxen gaitxuz ime txikidxen moduen; ez gariez atzo goixekuek ba
IMELAPURRE
Gizon oso lizuna, neska gaztetzoak gustatzen zaizkiona.
- aregaz ez dxun gero, imelapurre da ta
- ori neskie imelapur bategaz dabill
- imelapurrek ibill dziez atzoko berbenan
- imelopurren antzeko bategaz etor da Benidorretik
ume → ime + lapurra → imelapurra → imelapurre.
IMEMOKUE
Gazteegia. Umemoko.
- imemoko guztidxek takoie kotxie
- imemokue zara ondiño, berbenara dxuteko
- berak imemokuek esan dotsu ori
- Bermioko imemokuentzat neiko ta lar diez onek dxaidxek
Goikoaren antzera, izen bat eta adjektiboa lotzen dira.
IMENTA
Asmatu.
- ori ezta egidxe, ori berak imenta dau
- ez esan ori alabatxu, eztau imenta ta, egidxe dozu
- beti gauz gauzek imentaten da sekule be eztosku uneten ondo, baie arei bai
IMEZANTARRA
Umemoko. Zentzu berdinean erabiltzen da, baina peioratiboagoa da.
- Imezantar guztidxek bertan dandarrez kabezuduen atzien
- zer dakarrie imezantarrok
- beti esaten dot imezantarrakaz ez ibilltzeko
IMIEK INBERTIDU
Seme-alabak ezkonduta, bakoitza bere lekuan jartzea.
- trankill dakozu oiñ a, imiek inbertidu txuz da
- imiek inbertite, da ondo ganera, Benidorrera bixitzen dxuteko asmue dakoie
INDXADA
Atunaren belarriak deituak. Gazteleraz ventresca deitzen diete, baina Bermeon erdaraz ere ijada deitzen diegu.
- ze gozo dauz onek indxadak, obienak tiez
- eztau indxadarik, eztau atunik eta
- karu dauz gero indxadak, laster lebatza baiño karuau
INFERNORA ZAPATA TA GUZTI
Gaiztoa, maltzurra edo gezurtia izateagatik infernuko sua jasango duenaren iragarkia.
- ori guzurre esan, infernora dxungo zara zapata ta guzti
- infernora dxun bi dau arek zapata ta guzti, ostu doitxuzen diruek pagateko
INFLE / TA
Bete. Hanpatu.
- ai! Infleta nau dxan doten bestegaz
- pastelak dxaten infle, txanpana edaten infle, geidxau zer?
- infleta ikusten dot ori mutille, geixorik tau ela?
INGIRUEK
- Pertsona baten gorputzeko atal ikusiezinak.
- neure ingiru guztidxetatik izerditxen nau
- ingiruek agiridxen on da Antxorako plaidxen
- gonak altzata ibill dxe ingiruei aixie emoten
- Gauzak.
- ingiro guztidxek endredaten dau, zer topako
- da aixie ekar dauenien, geure ingiruek errekojiten asi garizen
- zeure ingiro danak berton itxitxe nora zuz ba
- Inguruneak.
Zentzu honetan askoz ere gutxiago erabiltzen da.
- amen ingiruen eztau mutillik
Hitz hau inguru hitzaren aldaera da, eta i bokalaren asimilazioa gertatu da.
INKE
Sartu.
- sasidxek inke dxastez izterratan
- au kuadrue orman inke bi de
- orrotzak inketen okitxie lez dakot gorputz guztidxe
- isillik ezpazauz kutxillue inkeko tsut tripen
- untze bat inke dxast buruen
Gaztelerazko hincar aditzak inkatu eman behar zuen, baina ez da geratu horrela, bide erdian geratu da.
INKIRRIDXO
Afan.
- alabatxi artuixu inkirridxue, ostantzien ez zara ailiegako iñora be
- abille da arrañek atrapaten baie inkirridxo andidxe dako
- inkirridxuen pasinuegaz eitxen txuz andidxek
- patroi ona da baie eztako inkirridxorik
INKIRRIDXOZUE
Ahalegintsua.
- ba gure patroie total da inkirridxozue
- inkirridxozue ezpada eztako zeregiñik
- inkirridxozue ezanda be, beti ezta oten arrainek atrapateko erarik
Hitz hauen oinarria bilatzeko hipotesi baten sartu behar da. Hau da, inquirir aditza hartu. Hala ere ez dago argi zein izan zitekeen hitz honen eboluzioa.
inquiridor → inquiridoso → inkiridoso → inkirridoso → inkirrodxoso.
Gero, hemendik inkirridxo geratuko zen.
INKISISINTIE
Gauzak nahasten dituen pertsona.
- eztau inkisisintiaurik, egidxek eta guzunek nastien esaten abille da
- isillik on zaitxez inkisisintiori, enidxe nasta zu te
INKISISIÑUE
Nahastea. Iskanbila.
- zelako inkisisiñue arma dau ba, iñor be aklara bez
- jente guztidxe aldarrrike, eskureko, inkisisiñue bertan
- amen armaidxuen inkisisiñue dau, dana dau nastata
INKOMODATA
Haserretuta.
- inkomodata dauz, diruen ganien
- ori be bada tristie ba, aizte bat bakarrik okiñ da beragaz inkomodata egotie
- atziñe inkomoda diez, imiek txikidxek ezan dizenetik dauz asarratute
Gaztelerazko incomodar hitzetik dator, baina ez du esanahi berbera.
INPIDIDXUE
Inperioa. Diru asko.
- oiñ ondo dau bera imie, baie inpididxue kostata
- irebazi orrek, inpididxue, gaur eztako txiki bet baie
- inpididxue okiñ dxe be, askotan dana gastaten da
INTERIORA
Kamiseta edo alkandoraren azpitik jartzen den barruko kamiseta zuria.
- interiora kendu bustitxe dakozu te
- merke on diez gaur interiorak plazan
- kolorezko interiorak ez dxastez gustaten
- negureko interior lodidxek erosi bi dotez
Gaztelerazko ropa interior etik hartu da eta elastiko hitzarekin batera erabiltzen da.
INTRANKILL
Urduri. Artega.
- bera imie etorri arte intrankill oten nai
- ez on intrankill ba, laster etorko da ta
- ikusten ezan dxatzo intrankill dauena
- intrakillidadie gauze txarra da, orreitxik on trankill
Azken esaldi honetan bi forma agertzen dira:
- Izenaren funtzioa betetzen duen intrankillidadie.
- Adberbio funtzioa betetzen duen trankill antonimoa.
Lasai eta urduri hitzen ordez, gaztelerazko hitz hauek erabiltzen dira normalki.
INTZENTZUE
Mailu bat. (figuratiboan). Aspergarria.
- intzentzue zara alabatxi, ez zara lotu be eitxen eskatuten
- intzentzue lez dabil zapatak erosteko esaten
- intzentzue ezan bi zara, baten batek kasu eitxeko
IRRIKILLO / UEK
Apaingarri barrokoak.
- orrek silloiek irrikillo lar dako, ezin dxe garbitxu be
- espilluen bueltiek ez pentza irrikillo gitxiau dakonik
- modan dauz ostabe irrikilluek baie neuk elekidot erosiko olakorik
IRU KIKIMERA EINDXE OIRE
Oso esaldi berezia dugu hau. Lotara joatean esaten da.
- laster, iru kikimera eidxe oire
- dakoten loguriegaz, iru kikimera eindxe oire nuen
IRU TXIKI LAUPERRA
Oso merke.
- etzie iru txiki lauperran erosi ezkero, gasta biar obratan, ondo gure bada okiñ
- orrek etziek iru txiki lauperrakuek ezan diez
- iru txiki lauperraitxik Torreviejan erosten zu etzie.
IRU TXIKIKO FUETIE
Fueta / fuetie hitza erabilita egindako esaldiak. Kasu honetan hitz horri iru txiki antzinako txakurtxikia, hau da, bost zentimo hitz multzoa gehitzen zaio, esaldiari enfasi gehiago emateko.
- iru txikiko fuetie baiño ariñau dabill
- auna ezpazatoz, iru txikiko fuetie emongo dotsut
- zer diño berak iru txikiko fuetiek ba, lau killo be eztoitxuz piseten da
- iru txikiko fuetiek paiño andana andidxaue erun dau
IRUNTZETARA
Iruntzietara.
- hau morroie lo dau, jertsie iruntzetara imiñi dau, eta ezta entera bez
IRUTXIKIKOA
Balio gabekoa.
- irutxikidxen artun da gero milloiekaz saldu, auri eiñ dxau arek
- arraiñek saldu duz irutxikidxen, total merke
- alabatxi, niri ez emon irutxikiko sagarrak, ostantzien arpeidxen emongo tzut eurokaz
- irutxikiko arraiñek ezan diez gaur, txikidxe ezan dan lez, prezidxue be merke
- irutxikiko arpeidxe para dxatzo oneri imiri, dxan barik tau te
ISILLEKUE
Isilean aurreztutako dirua. Baina ezkutuan gordetako dirua ere isilekoa izango da.
Arrantzaleen artean erabili ohi da. Partila egiten denean, emazteak jakin barik, diru apur bat sisatzen da. Hori da isilekoa. Baina orain oso arrunta da egoera guztietan.
- beran isillekuekaz erosi dau erlojue
- isillekuek okiñ txuz gordeta, ta arekaz dxun da Benidorrera
- gordeta dakozuzen isillekotxuek atara, afaidxe dxaten dxun bi du te
- nire isillekuekaz ez tu gauze andirik eingo
ISILLIKOSTUKE / ISILLOSTUKE
Ezkutatzen.
- isillikostuke ibill gariez Lameran eureri eskapaten
- eurek pe igual ibilli diez atzo, isillikostuke geuk ez topateko
ISPITXIE
Espia. Zentzua zabalagoa da, bizitzaren edozein egoeratan erabiltzen delako.
- ispitxie da a, arenak eta orrenakaz enteratu da gero beste batzuei konta
- ispitxien biarrak dabill eitxen, an entzun da gero, orregaz aprobetxa
- zelako ispitxie zara ba, neu elekinai fidxeko zugaz
ITON BAULE
Ito nor izan den ez dakigu, baina maleta, baul, poltsa edo fardel handiak erabiltzen zituela esaldi honek adierazten digu.
- nora due ba, iton baulegaz
- iton baule baiño andidxaue dan boltsiegaz ikusi dot
- iton baule atarako dot Benidorrerako erropak sartzieko
ITSUATZEKUE
Beti atzean dabilena.
- bestelako itsuatzekue zauz or, dxun adi ortik
- amen dator itsuatzekue, eztost itxitzen baketan be
- enator zugaz, itsuatzekue naiela diñozu te
- itsuatzekue lez ibilltxen dxatzo amari, atzien atzien
Gaztelerazko lazarillo edo horren antzeko zerbait definitzeko erabili izan dela dirudi. Baina lazarillo, itsuaurrekoa izango da eta ez alderantzizkoa.
ITSUATZIEN
Atzean-atzean ibili.
- beti itsuatzien, bost urteko imielez ibilltxen, kantsata nako
- ez ibilli itsuatzien enpanadiori
- itsuatzien ibilltxen badxatzu txakurre, ostikada bat emon
ITSUKI
Marrazo familiako arraina. Begiak txikiak -marra bi- izanik, konparazioan erabiltzen da, oso gutxi ikusten duten pensonei aplikatuz.
- itsuki esaten tzoie gitxi ikusten dauelako
- eztozuz topaten? Itsukidxek paiño gitxiau ikusten zu alabatxu
- an ibill dxe, itsukidxen moduen gauzek topaten, da ezin topa
Hitz hau, hiztegietan datorren definizioa azaltzeko, kostako herrietatik edo euretariko batetik sortu dela esan dezakegu. Edo alderantziz gerta zitekeen itsuki izena arrain horri jartzea, begi txikiak dauzkalako.
ITSUMENDEDUN
Presaka eta presaka ibiltzea edo egitea gauza guztiak, edo ondo pentsatu gabe.
- da itsumendidxen, gauze guztidxe benan itxitxe eskapa dun
- itsumendidxen zabiltzezelako pasaten dxatzuz olako gauzek
- itsumendikue zara alabatxi, ez zu ikusten aurrekue be
Hitz honen konposizioan itsua eta mendia hitzak agertzen dira. Baliteke, zentzua, itsua mendian ibiltzen den moduan ibiltzea izango dela. Baina itsumendua ere izan daiteke. Azkuek beste zentzu batez jaso du hitz hau.
ITXI BERTON
Sinisten ez den zerbait entzuten denean.
- egualdi ona eingo dauela plaidxerako esan dau? Itxi berton! Eztau eingo ta
- loteridzek urtengo doskule esan dau adibiñadoriek. Ori esan dau? Itxi berton!
ITXIDXE
Arduragabekoa.
- zelako itxidxe zara ba, gauzek ein barik kalera dxun zara
- ofiziñen iguala da, itxidxe, dana itxitxen dau ein barik
- itxidxe ezateitxik galdu dau arek puestu on bat
ITXITASUNE
Arduragabetasun.
- itxitasuneitxik lagunek pe eztauie gure kuadrillen
- itxitasune da aren defetorik andidxena
ITXOSOPETEKUE
Elegante. Ederra. Berebizikoa. Neurtezina.
- itxosopeteko kotxie erosi dau, lau milloikue
- itxosopeteko erlojue erregala tso amañarrabakidxek
- ikusi duzen terrenuek itxosopetekuek tiez txo
- atzo dxan dun afaidxe itxosopetekue ezan da, kabiar da guzti
Hitz honek, neurria, kualitatea eta kantitatea adierazi, eta kalifikatzen ditu.
ITXOSOTIE
Arrainontziak itsasoratzea.
- dauen egualdidxegaz be itxosotie eiñ dxauie
- Dakarren on dizenien itxosote gitxi sartun zauien
- gaurtik aurrera itxosote askorik eztauie eingo
- itxosote ona eiñ dxauie, bost milloien arraiñe erun dauie ta
Hitz hau itsasoratzea hitzetik dator. Substantibo izatea gordetzen du.
Azkuek hitz honekin haitzetako belar bat deskribatzen du. Besterik ez dator.
ITXOSUE
Itsaso handia.
- ez dxuen uger, itxosue dau te
- ainbeste denporan on diez urten barik itxosuegaz
- eztaitx dxungo banai Lagara, ara dxuteko itxosue dau te
- atxetan on da, ta itxosuek atara dau ta itxo eiñ dxe
Nahiko da berba bakar hori, itsaso gogorra dagoela adierazteko.
ITXOTXORIDXEN KONTUE
Zenbat zaharrago, ederrago dagoela esateko.
- baie ze guapue da ba, da ganera itxotxoridxen kontue dako orrek, zarrau ta ederrau
- neuri be gustako lekidxast itxotxoridxen kontue okitxie, zarrau ta ederrau
ITXUGIÑE
Itogina. Konparazioan, gauzak berehala egitea edo esatea gustatzen zaiona.
- bestelako latie emoten zauz, itxugiñori
- ez ezan itxugiñe da trankill egon
- zelako itxugiñe zara ba, ezin zu on apur baten
- itxugiñe dator kamarara, euri asko eiñ dxauelez
- ara ta oña dabill itxugiñe lez lotu barik
Hiztegietan gotera zentzuaz baino ez da jaso.
ITXURE BAKO MONUE
Pertsona itsusia, grazia gabekoa.
- itxure bako monue da, da zer da arrue ba, batzo arek beran bururi
- berori itxure bako monue, ezpadako zergusta! Bai, baie dirue dako
- itxure bako monuek, diruegaz andobuek diez
IXE
Jaso.
- majo ixe dau arek iñon diruek guzurrek esanda
- aixerik eztauelez belak (toldo) ixe bi diez
- diruek ixe! Ezta makala zelako diruek ixe txuzen
- orrek diro danak ixeten badoitxuz, aberastu eingo da
Gaztelerazko izar aditza du oinarri hitz honek.
izar → iza → ixe.
IXENTA
Aipatu. Izenda izango da, baina zentzua beste bat izaten da.
- danak ixenta txuz bera izan ezik
- nora dxungo naitxen ixenta barik pa
- eztau zetan ixenta, ixenta barik pe, badakigu zeu zarana ta
- ni ez ixenta ezetarako be, eztot kure ezur eiñ dxe
Hitz hau izendatu ren laburpen bat da, txistukaria palatalizaturik.
IXENTAXIÑO / UE
Urtebetetzea urteurrena edo horrelako zerbait ospatzen deneko oparitxoa edo gomutagarria.
- neure eguneko ixentaziñotxue bota dost korreotik
- ixentaxiñue baiño ezta
- aren ixentaxiñuek eskasak ezaten diez
- amuman ixentaziñue dakozu amen
Ikusten denez ez du ixenta ren antz handirik, zentzua beste bide batelik baitoa. Gainera, hartu duen atzizkia ere beste bat da, -pen hartu beharrean -zino hartu du: izenda + zino → izendazino → izentazino → ixentaziño.
IXERTZA LAMATAN
Izerditan blai eginda.
- nondik zatoz ixerdi lamatan ba?
- Sollube idxeten, ixerdi lamatan, puzkadaka aillega gariez tontorrera
IXIXENA
Ezizena.
- Bermion danak dakoie ixixena
- eztakixu nongue dan a mutille, ixixena be eztaitx eta
- ixixena ezpadakixu ezin dxu dxakin nongue dan
IXOTU
Atzera eragin. Izutu.
- ime guztidxek ixotu txuz, ikaratute
- erriko txakur eta kato guztidxek etor dxaskuz etze aurrera, da ezegaz be ezin ixotu
- an ibil gairez ixotuten, da azkanien be dxun diez
IZARAK ESKEITXE
Umeen aurrean solas berdeak egitean esaten da. Izarak eskegita umeak dira.
- eztakixu auri enbrie atrapa dauiena apaidxue eitxen? Ixi, izarak eskeitxe dauz te
- zer diño, izarak eskeitxe?, onek zeuk baiño geidxau daki txe
- izarak eskeitxe dauzenien ezta ibilli biar olako konbertsasinuetan
IZTERPARIENTIE
Urruneko senideak edo ahaideak. Ia beti zentzu peioratiboan esaten da.
- gaurko alkatie neure aman izterpariende da
- ez tuz ezetuten baie geure aitxen izterparientiek tiez
IZTERRA
Izterra.
Bermeon ez da espezifikatzen zein alderdi den iztarra, eta berdin da goia, erdia zein behea, hau da, zangoa, oina edo izterra bera. Zentzu berean erabilizen den beste hitz bat: kadera.
- izterreko miñe dakot
- izterra apurtu dau (zangoa)
- izter azpidxen kristelak kortada bat eiñ dxost
IZTERRAK EBAI
Lotsak eman.
- majo ebai dotzatez nik areri izterrak, beste baten eztau esango
- famie krielien imiñi tzonien, izterrak ebai biar ezan dotzoz
- orreri andriri izterrak ebai gero, artazidxe dabil zorrotz eta
IZURRI / DXE
Apeta. Guraria.
- langostinuek dxateko izurrie dakot. Zer ba, agarrakerak dakozuz ela?
- arek andtriek, estaduen dauela, abillanan izurrie okitxen ezan dau
- ni enau enbarazada, baie angulen izurre andidxe dakot
- alabatxi, zapatak erosteko izurrie dakozu ela?
- izurridxe edo ez izurridxe, nik zapatak erosko tez
Beraz, izurri hitzak, beste zentzu bat hartu du.
IÑETAZIDXE
Txingorra.
- menditxik bueltan iñetazidxek atrapa dosku
- hotzan hotzagaz euridxe ein biharrien iñetazidxe ein dxau
- iñetazidxegaz ezin dxiez edurren muñekuek egin
IÑOR EZ DABILL IÑOR BILLE
Inor ez dabilela inoren arduraz.
- zu santainfanzian bizi zara, iñor eztabill iñor bille alabatxu
- zemat bidar esan dost nire amak iñor eztabillela iñoren bille
- ai txetxo! Amen bakoitxak eitxen dau al dauena, iñor eztabill iñoren bille
IÑOR EZ LEZ / LAKUE
Guztien gainetik dagoela adierazteko egiten dena.
- iñor ez lako kotxie erosi tzu, konduziten dxakin barik pe ibilltxekue
- bera dozu iñor ez lakue, da gauzek pe iñor ez lakuek erosi biar
- iñor ez lez dxun da dxantzitxe be
IÑUSENTIEN PAPELA
Tontoarena egiten ari.
- bestelako iñuzentien papela eitxen nau berton
- iñuzentien papela eitxen dau, baie iñok baiño geidxau daki
IÑUZENTE
Ergela. Tontoa. Harroa.
- zer dakar berorrek iñuzentiek ba, danak insulteten
- dxun zaitxez ortik iñuzente txarridxori
- iñuzentiaue da, danak tauzela berari begire pentsaten dau
- baie ze tontue da ba, iñuzente utse da
Gaztelerazko inocente hitza, zentzua aldatuta erabiltzen da.
IÑUZENTEKEIDXEK
Tontakeriak. Zirtzileriak.
- iñuzentekeidxek esaten zabiltzez, eztakozu errozoirik
- ez takotela errozoirik eta iñuzentekeidxek esaten nabillela diñozu, ba laster ikusiko zu, errozoie badakot edo ez
- iñuzentekei gitxiau eiñ da artun zentzune, edadie be bakozu
- iñuzentekeidxekaz bete dau etzie, eztau koadro bat non sartun
IÑUZENTETUTE
Lelotuta.
- iñuzentetute dau beragaz mutillegaz
- ez takitx non dakoten burue be, iñuzentetute nau
- ez da eztrañue iiñuzentetute otie, emon tzun disgustuegaz
IÑUZENTIEN ARPEIDXE
Tontoaren aurpegia.
- niri ez esan orrek gauzek iñuzentien arpidxegaz, bakitx zer gure dozun esan da
- ez imiñi iñuzentien arpidxe, danak dakidxe zeuk esan zune ta
- beran iñuzentien arpidxegaz aitxe ta ama be engaiñe eitxen txuz