Bermiotarra

M

MAHASTIDXEN KAKA ETA MAHATSIK EZ

Zerbait uste ez duzun moduan aurkitzen duzunean.

neberie jatekugaz gorarte itzi, eta entera orduko ime txirridxek dana jan, mahastidxen kaka eta mahatsik ez!
solomuek prijidu dotez parrandatik bueltan natorrenerako ta arrebie lelau allega, eta danak jan! Mahastidxen kaka eta mahatsik ez!

Guztia amaitu eta gero iristea.

Udaletxeko plenuen Guzan-ekuek mahastidxe

MAJAJAI

Bai zera!

zuk eingo dozule arenadurie? Majajai zuri
dirue emongostela? Bai! Majajai! Ori eztau siñistuten berak pe
baietz ba! Majajai! Ez pentsatie dako orregaz engañeko nauenik

MAJARIK

Dotore.

an dxun dxatzu a majarik dxantzitxe Lamerara
neuri be gustaten dxast majarik ibiltxie
ezara dxazten majarik ela?
zer ba? Beti dxantzi bi de majarik kalera urteteko ela?
majarik dxantzi arren ni beti nai betikue

Gaztelerazko majo = ataviado, lujoso hitzetik hartuta dagoela dirudi, zentzuari begiratuta behintzat. Gero femeninora pasatu da. Kasu honetan, substantiboa, adberbio bezala erabili izan da. Femeninoan erabiltzen da beti, nahiz eta gizonezkoei ere aplikatu.

MAJAZALE / IE

Ondo jantzita edo soineko dotoreak gustatzen zaizkien pertsonak, gizonak eta emakumeak.

ni enai ezan majazalie, baie noizik bein gustaten dxast ondo dxaztie
neure gixona be total majazalie dozu
maja zalie banai, baie erropiek takon dirugaz nok erosi?
gure aitxe beti ezan da majazalie
zeu be bazara zu majazabe, ezetz badiñozu zu be

MAJO

Ondo sarkasmoz esana, peioratibo edo protesta tonuaz askotan.

majo geratu da pintxe zun zatidxe
eztot pentsa olan geratuko danik, baie majo geratu da
or on dan saldie zer ein zu ba, bota? Majo! Oin zer dxango du ba?
maaajo! Eztala etorko esan dau? Da oin zer ein bi du

MAKALLO SIKUE

Sikatuta. Konparazioan.

zemat argaldu de zure lagune, makallo sikue lez dau
egidxe da, sikatute geratu da opera dauienik eta ona, makallo sikuen antza dako

MAKATZA

Gizon galanta, itxurosoa. Berriro fruta baten izena, adjektibo bat sortzeko.

zemat gustaten dxast berori mutille ba, makatza da ta
atzoko pelikuleko mutille bai ezan dala makatza
zeure nebie be eztau txarto e? A be makatza bada ta
niri Paul Newman gustaten dxast, makatza lez dau ori be ta
ori zarra da, baie Robert Redford bai dauela makatza lez

Mozkorra.

atzo zelako makatza hartun zan dun txosnatan!
atzoko makatzagaz gaur bero-bero nau!
zelako makatzak hartunguz andramaidxetan! kankankan!

MAKIÑE GUZTIDXEN

Arin. Azkar.

entera danien, berak ikusi gure dauen pelikulie dauzela Bilbon emoten, makiñe guztidxen dxun da
nora dator korridxen ba, makiñe guztidxen dator da
amen guez gu makiñe guztidxen Talara, an zer dauen ikusten

MALBAKUE

Malezia gabekoa. Erdi tontoa.

malbako mutillegaz ezkondu de da oiñ beitu imiek pe zelakuek tizen
malbakue da au imie, eztau ikusten iñon be txarrik
malbakue dala bai pentsa, orrek katoie daki gero

MALDEZIÑUE

Madarikazioa.

ori atsue txarraue da, beti dau maldeziñuek botaten
orrek bakarrik ez, beste askok dakidxie maldeziñuek botaten
alabatxi, eztot kure beragaz kontorik; maldeziñue bota dost niri arek
bai, neure laguneri be maldeziñue maldeziñuen ganien bota tso

MALDEZIÑURTIKE

Madarikazioak botatzen.

zelako disgustue okiñ dxu ba, gure goiko andrigaz da berba batetik bestera ez dxasku asten maldeziñurtike
lengunien be alan dxun dxatzo beran aiztiri, maldeziñurtike
bai maldeziñurtike ibilltxen danan famie dako

Hitz hau oso zaharra da. Nik neure amumari entzunda daukat. Nire amamak, gaur, ehun eta hogeita hamar une baino gehiago izango zituen.

MALKISTE

Pertsonen aurrean txarto geratu.

Gaztelerazko malquisto bera dugu. Baina oso erabilia denez, horregatik sartu da.

ara, ni enue ezer esaten, eztot kure malkiste iñogaz da
iñori mesede bat eitxitxik, norbera lotu malkisteta
ez malkiste nireitxik alabatxu, ni neu konponduko naitxe
malkisteten bazara gero etzue beituten arpire be

MALMOSA

Pertsona oso trankila, oso ona, baina energia gabekoa.

zure nebie malmosa da, eztau ernegaten iru txiki be
malmosa zara alabatxi, eztakixu edonok burleko tsune olan bazuez?
klaro dana malmosa, oneidxe ezatie ezta ona
malmosa be malmosa da gero

MAMA

Oso ondo, batez ere itsasoko urari.

aritzatxun ure mama!

MAMAIXELA

Albotik kendu ere egiten ez den laguntzailea. Zentzu peioratiboan beti.

bestelako mamaixela daruzu albuen. Bai, neure lagune da
nigaz ez etorri eztot biar mamaixelik eta
an dxun dxatzu a, mamaixelagaz Lamerara. Nogaz? Beran aiztiegaz
mamaixelagaz dxutekutan etzien lotuko nai

Hitz bau, frantseseko mademoiselle tik sartu da.

mademoiselle → mamuaselle → mamaselle → mamaixela.

ua → a eman du. Eta arraroa bada ere ll sinplitikatu egin da. s, normala den bezala, palatalizatu egin da eta horren ondorioz, i bat garatu.

MAMALA

Malezia gabeko edo gutxiko pertsona.

mamalie ezatearren pasaten dxatzoz orrek gauzek
mamala mamala utse zara, egunen baten, baten batek, zeure lepotik eingo dau barre
oraiñ ez ein negarrik, mamalie bazara nok bi tsu
mamalanekue da, ta ze eingo tsagu ba

MAMAUE

Mamua.

ein lo laztana, ostantzien mamaue etorko da
gauez mamauek ibilltxen dizela esaten dauie
mamauek dizela esan bai, baie kontrabandistek majo dabiltzez

MANA

Mania.

mana dako beragaz erropigaz, kendu be eztau eitxen soiñetik
mana okiñ beragaz mutillegaz, da gero txarto urten tso
bertara dxuten dakozu mana ezta? Ba ez zara dxungo
manak takoz beragaz enbrigaz, ezta ba politxe be ba

Azken boladan manije sartu den arren, erabilera zabala dauka oraindino.

MANDA / IE

Partea. Aldea.

ezkerreko mandatik tator aixie
aurra mandara dxuen da ikusi an badau nire lagune
azpiko mandakue da kendu bi dena
okerreko mandarantz eiñ dxau, ez zauen dxun bi zan arantz da
goiko mandan dau elixie

Azkuek ez du jaso, baina D.A.R.k. Mundakako Otxularen Bertolda aipatzen du. Hitz honek eman dituen deribazioak dira froga, Bermeon nolako erabilera zabala duen.

Alde batera jo edo egin. Inklinatu.

orrek etziek mandie artun dau, da ori peligrosue da
bai, manda andidxe dako, noiz dxeusiko dau te
mandie artzien badau eztaitx zer pasako dan
zelako manda garaue dako orrek gixonak
mandara eiñdxe dau zubidxe

MANDANGA

Mozkorra. Nagitasun. Lohasma.

okiñ dxauen mandangiegaz aurrekue be eztau ikusten ezan
da bakanik on naielez, itxosopeteko mandangie atrapa dot
diro barik ezta atrapaten atrapa dozun mandangie
nik iñoiz be eztot okiit mandangarik

MANDARA EIÑ

Joera izan.

ori len geutarra ezan da, baie oiñ mandara eiñdxe dau
gauzek txarto ikusten dizenien mandara eitxen da
auri kuadrue be ez zu ikusten, atzo geure begire on da, da oraiñ mandara eiñ dxau

MANDAZ

Inklinatuta.

mandaz dau ori arbolie
imin zun kuadrue mandaz imin zu
kuidadue okiñ mandaz dxun barik
mandaz dxuten bazara errekara dxeusiko zara

MANDAZ MANDAZKA

Albo-alboka joan.

kotxiri bolantie apurtu dxatzonien mandaz mandazka dxun da ta azkanien arbolie dxo dau
zure gixona ikusi dot mandaz mandazka itxosopeteko berdelagaz
enebada! Mandaz mandazka nabill, zer dakot ba?
bapora mandaz mandazka ibill dxe lez, marie ein nai

MANDAZKADA

Balantzada.

baporak eiñ dxauen mandazkadiegaz jente guztidxe manda batera dxun da ta idxe buelta
mandazkadiegaz beragaz eskillaratatik dxeusi de
zelan zauz or punte punten ba? Mandazkada bategaz andik bera zuez
mandazkada bat eiñ ezkero tartera guztidxek dxeusiko diez

Ikusten denez, funtzio ugaritan erabiltzen da hitz hau.

MANDUEN BESTEKUE

Oso handia.

ormie dxota, manduen besteko turtulue eiñ dxast bekokidxen
ori manduen besteko orrotza eztot kure
manduen besteko zapatak erosi tzoz, da orain etxuz gure ibilli
zer diño beronek pa, manduen besteko lapak atrapa itxuz de

MANDUEN LUE

Lo kuluxka. Loarina. Bermeon lokukoa ere esaten da.

gaupasa eiñ eta gero, etzera dxun barik, Lamerako bankuen manduen lue eiñdxe, sokamuturrera
gure aman luek manduen luek ezaten diez
manduen lue sofan eitxen da, baie obeto oien

MANDUEN UZKIDXE

Beti muturtuta edo ezatsegina den pertsona.

gixona dakozu manduen uzkidxe, ezin dxatzo ezer esan, ensegida paraten da taketien
manduen uzkidxe lako dependientak tauz or dendan
zu zara manduen uzkidxe, ezta ongo munduen zu baino desagradabliaurik

MANDXUNGIE

Antxoa harrapatzeko sistema bat. Gaur ez da erabiltzen, baina hitza hor geratu da beste egoera batzuei aplikaturik, esaterako:

Negozio zikinak, argi ez dauden ekintzak edo gona kontuetarako aplikatua.

iñok eztaki zelako mandxungie dabillen orrenbeste diro irebazteko
an dabiltzu a, mandxungen, beran gremidxoko enbrakaz
mandxungetan sartun ezkero ondo dau gau guztireko
mandxungerik ezpadako igarri eitxen dxatzo

Sistema horretan antxoa guztiz masa eginda etortzen zenez horregatik zentzu hori.

MANEJA

Maneiatu.

orregaz kotxiegaz enai manejaten ondo
ezin maneja ibill dxe da azkanien bertan itxi dau lapikue
erropie dxesten maneja bez, da gixonari esan tsat imitzeko
au erlojue eruen, da ezpazara manejaten atzera ekarri

Argi dago gaztelerazko manejar aditzetik sartuta dagoela.

manejar → maneja.

MANEJUE

Ganora. Trebetasuna.

zelako manejue dako biarrien ba, eztau alakorik
ba beran aiztiek eztako manejo andirik, ata kontu lo dauela
manejue artun, aurrien dakozune eitxeko
eskuetan badakot manejue, baie eztost urteten ondo

MANGA

Jipoitu. Jo.

manga dau imie da negarrez bota dau etzera
barruko gixonak eiñ dxau mutille manga, etsolako ein errekadue
lengunien be manga manga eiñ dxau

Nekatu.

eiñ dxoten beste biarregaz mangata nau
eske, manga eitzen da personie orrek biarrak eitxen
ganera mangata nauenien eztot eitxen lorik pe

Nondik sartu den hitz hau ez dago argi. Baliteke, gaztelerazko mangonada, golpe que se da con el brazo y manga hitzetik deribatzea. Hau hipotesi bat, besterik ez da.

mangonada → mangada → manga.

MANIE

Mugitu.

manie zaitxez berandu de ta
baie manie be ezta eitxen gero
ezpazara manieten berton itxiko zaitxut
manie ein bi nai orduek berez datoz ta

Honaino aditzaren funtzioan erabili da. Baina izenaren funtzioaz ere erabiltzen da.

MANIOBROSUE

Maniobra liandia duen itsasontzia da, baina gero katxeetara eta beste ibilgailu batzuetan ere pasatu da.

ori bapora maniobrosue da
nirelagunen kotxie torpie da, ezta bape maniobrosue
automotorrak maniobrosuek ezaten diez
ba karruek ez tiez ezaten maniobrosuek, geidxenak beintzat

MANIUE

Higidura. Mugimendua.

maniue artun euzera dxun bi du te
maniorik ezpadau eziñ dxe eiñ ezer
maniue ibill dxauie ertzaiiñek drogadunek atrapaten

Aipatu dugun manejo berbera da baina zentzua aldatzean, hitza bera ere aldatu egin da, bai grafiaz, bai ahoskeran.

MANTARRA

Balio gabeko gauza. Gutxietsia. Despektiboan sarri.

zer diñoie ime mantarrok, edade barik goixeko orduetan kalien oten
dxun nai plazara, baie ezta on ezebe, sagar mantar batzuk eta gauzeztizen azak baiño eztot ikusi
ori telie ez erosi, mantar mantarra da ta
zeuzer dalakuen erosi dot erropie ta mantarrak urten dost

MANTEKAUE

Izozkia.

erdu Pereiranera mantekaue jaten
uden askatan jaten duz mantekauek
neureko mantekaurik gozuena limoiena da

MANUEN

Ahul dagoen edo dabilen pertsona, animalia edo gauza.

ori mutille geixorik tau antza, manuen dabill dxe
manieko zara alabatxi manuen zabiltzez da
euridxe manuen manuen botaten dau
pausuek pe manuen eitxen txuz

Ondo lotu gabe dagoen gauza.

au txikota manuen dau, ondo ezpazu amarraten laster erungo dau arbolie aixiek

MANUKUE

Energia gabeko pertsona edo animalia.

gure esnedunek astue dako manukue
bera be manukue da ta
gaurko gaztiek manukuek tie, ezeren pentsamento barik bixi diez
manuko txorrue dau iturridxen

MARE

Arrantza karga ona edo txarra.

mare ona bakarrie, San Juanera dxungo gariez, baie txarra badan be dxun eingo gara osasuneitxik eskerrak emoten
mare ona ekarritxe be, eztoitxuz pagako dakozen zorrak
mare txarrak sartun dauie Canariasen dauzenak
kosterie eindxe dakozu mare on batzuk sartunde

MAREZIÑUE

Mareoa.

mareziñue etor dxatzo ta bienganera dxeusi de
mareziñuekaz nabill da eztaitx zer dakoten
ba mareziñuei kasu ein bi tsazu
mareziñue mareziñuen ganien dako, ta Bilbora altza bi dauie

mareo → mare + zino → marezino → mareziño → mareziñue.

MARIDXE

Arrantzale bati dagokion harrapatutako arrantzaren dirua.

maridxe ederrak artun txuz arek baie eztau agiri
batzun maridxiegaz bakarrik eziñ dxe bixi
baie askok maridxe bakarragaz bixi bi dau
iru maridxe dakoz etzien, baie irurekaz be etso allegaten

MARIDXE BAKO ARRAINE

Etekin gabeko arraina. Itsasoan erabiltzen den berba da.

gaur maridxe bako arraiñek etor diez porture, total txikidxe ezan da antxobie
auntxe be maridxe bako arraiñek dakarrie; kosterie kalai malai
maridxe bako arraiñekaz partille eskasak

MARIDXE BAKO GAUZEK

Etekin gabeko gauza.

maridxe bako gauzek eitxen zauz oin be, denporie emon baiño ezu eitxen
eztakot maridxe bako gauzek ein gurerik
askotan maridxe bako gauzek pe eiñ ein bi diez

MARIDXE MADALENIE

Negar asko egin eta sarri.

aur dakozu ori maridxe madalenie, ezer ein barik negarrez
enau ni maridxe madalenie lez, zeuk dxo nozulako nau negarrez
amen dator maridxe madalenie, segurutik auntxek pe negarrez etorko da

MARIDXERDIKO

Itsasontzi bateko mutila, txo da, lehen, gizon bati zegokion maridxearen erdia jasotzen zuelako. Gaur ere, horrela deitzen da, nahiz eta osorik jaso partila. Analogiaz. adin bateko gazteztxo guztiak dira.

maridxerdikueri bidxar goixien zortziretan etorteko
ori ezta maridxerdikuen biarra, baie ein eitxen dau

MARIEK ATRAPATA

Neurrikoak baino laburragoak diren frakak.

nora zuez mariek atrapaiko frakakaz ba?
lagun guztidxek dxun diez frakak mariek atrapata
niri gustaten dxastez mariek atrapaiko frakak

MARIKUE

Maritxu. Marikoi plantak egiten dituena.

niri ez ein paristerik marikuori!
marikuen plantak dakoz berak mutillek, baie ezta maritxu

MARISORGIÑE

Asko dakien umea gehienetan. Batzuetan nagusiei ere aplikatzen zaie.

zer diñozu zuk marisorgiñorrek
au inde marisorgiñe da, lepek baiño geidxau daki
alabatxi marisorgiñ utse zara, zemat takixu ba
marisorgiñe lez ibilltxen da, dana dxakin guren

Azkuek jaso du, baina mariposa adierazteko.

MARITENTEL

Tentela, zentzu peioratiboan ia beti.

zelako maritentela da ba, arruen pasiñuek eitxen dotsona da
maritentel eta ganorabakoa, besterik ez esatearren

MARITXONA

Modan dagoena baino arropa luzeagoak eramaten dituena. Modara janzten ez dena. Lehen baserritik etorritakoei esaten zitzaien.

ori erropie marintxona lez dakozu
marintxona dozu dxasten
zueneko imien erropak, geidxenak marintxonak tiez
eztot kure ori erropie eruen, marintxon dakot eta

MARIZAR

Larregi jakitea adin determinatu baten.

dakon edaderako marizarra da
marizartxue bada baie neuk eztot kure neure alabie olakue ezatie
ezta marizarra, dana da, berbalapikue

MARMOKA

Medusa. Baina konparazioan, gutxi mugitzen den pertsona.

marmoka da ta ze eingo tsagu ba, bertan bertan bixi de
zu marmoka erdu auna, ia espabilleten bazaitxut

MARRA-MARRA

Mur-mur.

auntxe be marra-marra dabill, eztaitx zeitxik baie
marra-marra zauz berandu etor naielako
zeitxik zauz marra-marra? ze eiñ dxatzu ba?

MARRADA

Agirika.

gauzek ondo ez eitxiarren neuk entzun dot marradie
eztako zetan ein marradarik, arek eztau agindxuten da
zeitxik ein bi tsasu marradie ba?
marrada asko eitxen dau arek, baie ezta txarra
marradak botaten abille da, gero ezpadau ezer eingo be

MARRAJA

Marrazoa. Baina kasu honetan femeninoa da. Gazteleraz tiburona izango litzateke. Konparazioan emakume maltzurra, gezurtitxoa, eta trikimailuak erabiltzen dituena.

marrajie zara gero, majo eitxen zuz zuk zeuri konbeniten dxatzuzen gauzek
marrajiaue da beti dau tranpak eitzen
marrajie bazara zeuretzat, ni enozu engañeko ta

MARRO / UE

Mozorrotutakoa. Haratusteetan mozorrotuta dabilena.

marruek asko on diez gauien, baie goizalderantz iñor bez
ime pillo ibill dxiez marro dxatzitze puxikekaz jentie dxoten

MASAGABIDXE

Borra handia.

masagabidxegaz emoten batxuten zulora zuez!
baserridxen beti okin bide masagabiren bat badaezpada!

MASAMORRA

Itsasoko terminoa da. Karnata moduan itsasora botatzen den nahastea da. Konparazioan: Endredoa. Nahasmendua.

zelako masamorrie dabill ba, iñor be ezta libreko
masamorratan ibilltxie gustaten dxasku te
masamorrie gero ta lodidxau due, or sartzien bagara eztu urteten bidxar be
zemat eta masamorra geidxau obeto

Gaztelerazko mazamorra = mezcla de cosas dispares hitza bera da.

MASAMORRIE ARMA

Nahaste-borrastea sortarazi.

nasterue da baie! Auntxek pe masamorrie arma dau arek
danak pe…, masamorrie armaten eztau abillaurik

MASGARRATZA

Mahats mikatza. Konparazioan pertsona zakarra. Ezatsegina.

onen garratza, masgarratza dala?
eztako karaterrik dendan oteko, masgarratza da lez
masgarratzan arpidxe imiñdxe, nora due ba?
onek laranjak masgarratza baiño garratzau dauz

Hitz honen zentzua, mahats garratzak jaten direnean ipintzen den aurpegiaren keinuaz konparatzen da. Mahats garratza, oso garratza den hirusta antzeko belar mota bat da. Horregatik hartu da konparaketa egiteko.

MASIE

Masa. Kantitatea. Asko.

jente masie on da errebatigue ikusten
atun masie ekar dauie oiñ etor dizenak
diro masie irebaziko dauie aurten
aldianue etor dalakon, ostantzien sagar masie ostu kun

MASKARIE

Lotsagabea. Aurpegi-handi.

maskarie be zelakue zara ba, arpidxe be ez dxatzu domaten
maskara ederra da a, iñok ezebe esan barik etor da dxaten
maskarie naiela diñostazu, da zeu zer zara ba?

Gaztelerazko máscara hitzetik hartu da, eta esanahia ere bertatik hartu da. Aurpegian maskara bat izan balitz bezala jokatzea.

MASKARIEN ARPIDXE

Lotsagabea dela adierazteko.

nik esan dotela zu ez zanda garbidxel Maskarien arpidxe dakozu zuk
arek bakixu zer dakon, maskarien arpidxe ederra, guzurti zantarra da a

MASKETU

Lotsagabea.

ori be esan ein zu, ori masketu ezatie da
ez, ori da masketu baiño andidxaue ezatie
a da masketu, ta beran lagune beste masketu bet

Hitz hau gaztelerazko más que tú da, hau da, el no va más. Ezer baino gehiago eta handiagoa.

más que tú → masketu.

MASPASA

Agure zahar-zaharra. Baina askotan gazteagoei ere aplikatzen zaie.

agure maspasigaz ezkondu de
maspasie da baie ondiño be majazalie da gero
maspasie baiño maspasiaue da, ta ez pentsa etzien lotzien danik

Gaztelerazko uva pasa literalki oinarritzat hastu eta adjektibo hori sortu da.

Azkuek ez du jaso, baina bai D.A.R.k eta Ortuzarren zita bat aipatzen du Bermeoko hitza dela esanez.

MASPASATU

Zaharkitu.

maspasatu de koitxadue, baie ondiño ezkonduteko ilusiñue takoz
geu be maspasatu eingo gariez, da urte gitxi falta dxasku
alla zeu maspasatu bazara; nik ondiño gerra asko emon biar dot
berak esaten dau maspasatute dauela

MASTAPALO

Masta-palo. Konparazioan pertsona argala eta altua.

mastapaluen luzerie artunde dau
mastapalo utse dalez, berak imiñ dxau ikurriñe
mastapalue da berau imie, eztaitx non lotuko dan

MASUSTE / IE

Endredoa.

masustie dabill baie eztotso balidxoko
masusten sartunde nau, da oraiñ eziñ dxot urten
zeu be olako masustetan sartun be eitxie
masustie gustaten dxatzonantzako eztako bertara dxutie baiño

Berriro ere ikusten dugu, fruitu baten izenarekin beste bat sortzen dela.

MATAPUTXETA

Atunak hiltzeko erabiltzen den makila.

ekau mataputxeta atune ondiño bizirik dau te

MATATXIÑIE

Sarraskia.

auntxek be arek Bushek matatxiñie eingo dau Irak-en
Putinek be Txetxenian bardin eiñ dxau, matatxiñe
matatxiñie eiñ dxe gero eurek petrolidxo guztidxen dxaue

MATAZA

Endredoa.

arek arma dauen matazie… baie ze guzurtidxe da ba
bai, bai, matazak armaten eztau bera baiño obiaurik
nik eztot arma matazarik, zeuk esan zu lelau ori

Hitz hau beste zentzu batez agertzen da hiztegietan; eta gaztelerazko madeja hitzaren zentzua aldatu egin dela esan genezake.

MATAZATAN SARTUN

Nahasteman sartu.

beti zabiltzez matazatan sartunde, gusta eitxen dxatzu
areri be asko gustaten dxatzo beti matazan sartunde ibilltxie

MATRAILLO

Mailua.

matraillo bategaz dxo dau buruen erdidxen
matraillugaz dxo bi zu ori untzie
eztot ein lorik pe, matrailluen zaratakaz

Gaztelerazko martillo-tik hartu da zuzen zuzenean.

martillo → matraillo.

r/dardarkariaren metatesia izan da aldatzailea.

MATSAK DXAN DA GERO

Guztia amaitu eta gero iristea.

kanpotik ekarri dauien sagarrak errepartiten on diez, baie gu matsak dxan de gero aillega gariez
zelako dxaidxe on da Almiken, da gu ezer dxakin barik, ara aillega garizenien matsak dxanda on diez

MATXAZO

Erraldoia. Oso handia.

sagar matxazue artun de dxun da kalera
eztai nik, baie guk ikusi dun larrosuboie matxazue esan da
esan dauie mozkor matxazue atrapata dxun dizela oire
aulako gixon matxazo bat ikusi du Gerniken

Hitz honek, -zo atzizkia sartu ezkero, halako handitasun bat ematen dio hitzaren zentzuari.

MATXUE

Oso handia.

katarro matxue atrapa dot atzo gauien
enbra matxue ein zara gero
bai neu etor nai, andra matxue errekaduek eitxen
eztakola dirorik? Bestelako etze matxue erosi dau

Ez dakigu gaztelerazko macho hitzetik sartu den, baina ez dauka horren zentzurik.

MAUTE-MAUTE

Asko jan eta edozer.

abe! Zemat loditxu zara ba. Maute-maute dxan ezkero, aulan on biar
ara dxun garizen danok etor gariez loditxute, emoten ezan doskune maute-maute dxanda

MAZIDXE

Zikinkeria. Basa.

Mazi hitza, arrantzale giroan erabiltzen da; arraina erakartzeko itsasora botatzen den karnata baita. Baina, gero zikinkeria eta beste esanahi batzuk adierazteko erabili izan da.

ez dxun ortik mazidxe dau asko ta
mazidxe be ezta oten gitxi tabernatan, herriko dxaidxetan
klaro! eradi guztidxek bienganera bota ezkero, mazidxe forma biar
ainbeste egunien garbitxu barik mazidxe be eiñ

MAZIMAZI

Xehekatu eta nahastatuz gero gertatzen dena.

orrek galletak esnetan mazimazi eiñdxe obeto dxango zuz
etsoie erosi frabikantiek, mazimazi eindxe ekar dauelako antxobie
beste baten entzuten batsut olako berbarik azurrek pe mazimazi eiñdxe itxiko tsutez

Hemen, aditzaren lekua hartzen du hitz honek, baina galdegaia aditza bera delarik.

MAZITXU

Zikindu. Lohitu. Maziru.

ikusten zu zelan ekar zun erropie mazitxute
on dan mazidxegaz zapata guztidxek pe mazitxute erun dotez
mazitxu zu gisadue, eraitxen eraitxen engrudotu eiñ dxiez patatak
nik eztot mazitxu eskatza, izterrak garbi dakotez da

Eta kasu honetan, hitz honek bi funtzio betetzen ditu: Lehenengo bi esaldietan adberbio funtzioa betetzen du. Azken bi esaldietan aditzaren funtzioa.

mazi + tu → mazitu → mazitxu.

MELA-MELA

Bustita, blai eginda.

mela-mela eindxe etor gariez plaidxetik euridxek atrapata
ez dxuen guardasol barik mela-mela eingo zara ostantzien
uliek mela-mela eiñ ezkero, kirikilluek kendu eitxen diez

Zimelduta. Txirpil.

piperrak mela-mela eiñdxe ezpadauz eztauz gozo
kinpulie dora barik mela-mela ein bi de saltziri gustue emoteko

Azkuek ez du jaso, baina D.A.R,k Juan San Martinen Zirikadak liburutik jaso du. Bermeon asko erabiltzen den hitza da.

MEZA BIARREKUE

Senitarteko bat, nahiz eta urrunekoa izan, lagun bat edo auzoko bat hiltzen denean erabiltzen da esaldi hori. Duela urte batzuk, aipatutako baten bat hiltzen zenean, meza bat agintzen zen elizan hildakoaren oroimenez. Horregatik, meza beharrekoa hil dela esaten zen. Gaur ere erabilizen da esaldi hori, nahiz eta meza ateratzeko ohitura galduta egon.

gure atxitxen lengusue ill dxe, da meza biarrekue dan lez, entierrora dxun biar dot
geure meza biarrekue be bada, da neuk pe dxun ein biarko dot

MIEKIE

Atunaren belarria. Hegaluze-mendrezka.

miekie atunen atalik gozuena da
miekie parrillen baino gauze gozuaurik eztau!
atunen miekie jan dau prijite

MILLE PENTZAMENTU

Burmuinari buelta asko ematen dion pertsona.

auntxe be karburadorari emoten zabiltz, mille pentzamentu eitxen
amen au, mille pentzamentu, ba ete dakixu zeuk zer egiñ
mille pentzamentu dan lez, enai fidxeten aregaz
zeu be millepentzamentu zara lez, orduan zeugaz be ezin gara fidxe

MISERIKORDI KO KANPAIEK DXO

Iskanbila baten botatzen den mehatxua.

isillik ezpazauz, gaur amen miserikordiko kanpaiek dxoko dauie
ez ein kasurik, orrek beti esaten dau miserikordiko kanpaiek dxoko dauiela nonogaz asarratuten danien