N
NAIDXE
Elurbustia.
- Rompeolaseko naidxegaz labandu nai, berenganera jeusi ta loitsu eindxotez erropak!
NAGIDXEK ATARA
Normalean ohetik jeiki eta gero besoak luzatzeari esaten zaio, askotan aharrausiarekin batera egiten da.
- nagidxek ataten nauela, lepuen krakadie! Zahartuten hasitxen nau!
NASKILLIE
Esaten duenarekin jendea nahasten duen pertsona.
- orren naskillien gauzek ez siñestu
- ama naskillie, da bera ondiño naskilliaue
NASTA
Kutsatu da kasu honetan. Nahasi.
- gripie nasta dost da oraiñ amen, iñora be urten barik
- dana nastaten dana, bakixu ezta?
- ni ez nasta zeure enpatxuetan
- asta ttuz dizenak eta ez dizenak
Aditzaren funtzioaz agertzen da hitz hau.
NASTAFARREIDXE
Barizela. Astanafarreria.
- berandu hartun nauen nastafarreidxe, 6 urtegaz edo
- arpi dana geratu datson zuluekaz, nastafarreidxe dala ta
NASTATA
Nahastuta.
- erridxe nastata kantaten dau orrek
- aurrek takozaitxuz nastata, oraiñ zeu be beran antzekue zara
- beran burue nastata ikusi dauenien eztau dxakiri zelan libre
Kasu honetan moduzko adberbioasen funtzioa betetzen du.
NASTE / IE
Nahastea. Endredoa.
- nastiek imitxen eztau abillaurik
- arek eztau imirii nasterik zeuk baino
- ori nastie atxiñe on da imiñdxe
Forma hau hiztegietan baino ez da agertzen, baina esanahia pixka bat aldatuta.
NASTERO / A / UE / IE
Nahasteetan eta endredoetan sartzen dena.
- gixona nasterue, andrie nasterie da semie ta errena beste nastero bi
- nasteratxue da beran alabie be
- neu be nastero utse nai txe
- nasteruen artien nasterie nagusi
Kasu bonetan adjektibo funtzioa betetun du.
NEGAR BATEN
Negarretan blai.
- non datosten negar baten txoridxe ill dxakola esaten
- da neu negar baten on nai, baie iñok kasurik pe ez
NEGAR DA BARRE TXIXE BOLUE
Era berean negar eta barre egiten denean.
- auntxek negarrez, auntxek barreka, negar da barre txixe bolue
- pelikule guztidxen on gariez negarrez eta barreka. Negar da barre txixe bolue
NEGARLANTRUEK
Negarrak.
- zeure negarlantruekaz kokoterarte nakozu
- negarlantruei itxi ta tire oire
- negarlantruek partikaran gordeko zuz, ni amen nauen artien
Hitz konposatu honen bigarren osagaia lantru. Badirudi gaztelerazko llanto hitzetik datorrela, baina nola eboluzionatu du?
NEGARZIÑUEK
Negar-zeinuka.
- niri ez ein negarziñorik
- beran negarziñuekaz larritxute nako
- aproposko negarziñuek tizela pentsaten da
- eztiez aproposko negarziñuek alabatxi, benetako negarrak paiño
Azkuek negarziñuka jaso du fingiendo llanto zentzuaz.
NESKATILLIE
Itsasontzietan lan egiten duen emakumea.
- neskatillek promesien dxuten diez baporak itxosora urteten dauienien
- patroiek esan dau neskatillei esateko biberak eitxeko
NEURIE BE ENAI
Erabat ahulduta.
- gau guztidxen ibil nai dxantzan, da oiñ enai neurie be
- gorputze dakot mangata, neurie be enai
- neurie be enai txe zelan eingo dotez ein biar dotezen gauzek ba?
NIAZKUE EIÑ DXAU
Betiko haserretu.
- arek zer pentsaten dau, burle eingo dostela? Ba niazkue eiñ dxau
- niazkue ein zue, eztot gure zeuekaz geidxau tratorik
NOIXONOIX
Noiz edo noiz. Bazen garaia! Exklamaziozkoa izaten da askotan.
- noixonoix etorko da ojalaterue, onek iturridxek arreglaten
- noixonoix konponduko diez gure kontuek…
- erosikot etzie noixonoix, dirue dakotenien
- noixonoix! Sasoie ezan da
- noixonoix ein zunien biarra!
- noixonoix! Zer pentsa zu ba, beti ongo garizela olan ela?
NOKIETA
Gaztelerazko noqueado-tik dator.
- parrandan dxuen da gero, nokieta iñok erun biar etzera
- emon dostezen ostidxekaz nokieta itxi nau arek morroiek
NOKURE
Ugari. Kantitatea. Edonoretazat.
- dxaidxetako programak nokure on diez
- ez esan nokure on dizenien niretzako ezta on da
- ziñeko entradak artzieko kola matxue on da ta gero barriz nokure
- lelangotan oten da arrapatie ze gero, egunek pasata, nokure oten diez baiñe freskuek
nork gura → nok gure → nokure. Leherkari bietatik ozena erortzen da gorraren mesedetan. Dardarkaria ere jausi egiten da.
NONGUE DA BERA!
Esaldi hau peioratiboan erabiltzen da.
- baie nongue da bera gero, eztau itxitxen ezer eitxen be!
- nongue zara zeu ba! dozu ikusten korridxen nabiltena da eziñ dxotena ein zeuk diñozune?
- nongue da bera! Bestelako lotsie dako, ingiro guztidxek agiridxen okitxen
NONZERBARRI
Kuxkuxero. Begiluze. Nontzerberri.
- dana dakitsu orrek, nonzerbarridxe lez ibilltxen dalez…
- nonzerbarridxe bada, niri eztost esango guzurrik
- auntxe be nonzerbarri dator, on isillik, ez esan ezebe
- nonzerbarri utse zara alabatxi nondik enteraten zara ba?
Azkuek ez du jaso, ez eta D.A.R.k ere; baina P.M.k eta Kintanak nonzerberri jaso dute. Beraz ez bizkaierazko forma.
NOPAITXE
Norbait.
- nopaitxe etor da ta atie igiritxe itxi dau
- ni enai ezan, da nopaitxe ori nor ezango zan ba?
- etor naienien eskillarie apurtute on da, asike nopaitxek eiñ dxau
- nopaitxen zapatak tiez onek, aztute itxiko zan txuzen
norbait → nopait → nopaitxe.
NOPAITXEN
Nonbait.
- nopaitxen itxi dot, neure boltsie ta ezin dxot topa
- nopaitxen dako etzie erositxe
- beti diñozu nopaitxen topa zule, baie eztiñozu non
Hitzaren eboluzioa goikoaren antzekoa izan da.
nonbaiten → nopaiten → nopaitxen.
NOPERA
Norbera.
- askotan ez ezan arren, noperak dxakitxen dau zer eiñ
- bai nopera dxeusi bi de kontuen zer eitxen dauen
- noperan konture eitxen dizen gauzek askotan eztauie urteten ondo
- noperari be miñ emoten tso isillikostuke ibilltxiek
Hitz honen aldaketa fonetikoak ere nopaitxe-ren antzekoak izan dira.
NORA EZTALA / EZTIELA
Eta gainera…
- da kotxie nora eztala, soiñeko arropa guztidxek apurtu txuz
- zure lagunek nora eztiela, euren lagunen lagunek pe dxaten etor diez
- da neure disgustue nora eztala, beste puñeteriek betik gora ez altzateko berbak esan
NOREZ
Kontrara.
- au telie norez ebaitxe dau
- orrek barritz norez eitxen txuz biarrak
- norez dxuten bazara ez zara aillegako iñoiz be
- enai dxungo zure etzera, norez datost eta
NOREZKO / UE
Kontrara edo korrontearen kontra dabilena.
- dxun garizenien Malagara, galdu ein garizen, norezko bidie artunde
- norezko berbak esaten zauz auntxe be
- ori gixona norezkue da, neguen be uger eitxen dau
- norezkue dana ezta ainegaten iñora be
NOTAKI BOTAKI!
Nork daki? Botakik.
- nok taki ori gixona polizidxe dana? Notaki, botakik
- nok taki, botakik, aurrek daki ori
