Bermiotarra

T

TABARDILLE / IE

1. Pertsona gaiztoak. Obeditzen ez duten pertsona, animalia edo gauza.

• tabardillie dot imiau ela? Etorko zara ona?
• gixon tabardilliek imin nau beran gauzek eitxen
• txo! Tabardillie aix ela? Ori eitxen dok olan?

Hitz honek gaztelerazko tabardillo = fiebre que altera el sistema nervioso esanahia dauka.

2. Gauza gogorra.

• dxan dun okelie tabardillie ta bat
• onek sagarrak tabardillie baiño gogorrau dauz
• abardillie dala ata kontu onen erropien telie

TAIDXO

Adore. Indar. Energia.

• taidxorik pe eztakot berori biarra eitxeko
• operaziñue eiñ dxe gero, taidxo barik geratu da
• kendu zaitxez ortik taidxo bakuori
• artuixu taidxue, taidxue artun, ganorarik pe eztakozu te

Azkuek ez du jaso, baina D.A.R.k Bermeoko hitza bezala azaltzen du, baina esanahia incapaz jartzen du.

TAKARTA BAIÑO GOGORRAU

Panekari Takarta deitzen diogu Bermeon. Arrain hau nahiko gogor egoten da, zurrun. Gogortasuna adierazteko erabiltzen dira lokuzio hau eta takarta lez.

• bera gixona takarta baiño gogorrau on da, baie ez gara konturatu illdxe dauena
• izterrak dakotez takarta baiño gogorrau otzagaz
• takarta baiño gogorrau dakotez titidxek pe

TAKARTA LEZ

• takarta lez gogortute dakotez atzamarrak
• onek erropak gaue kanpuen pasa dauielez, eiñ dxauen otzagaz takarta lez dauz

TAKET EIÑ

Muzin egin.

• biarrari taket eitxen tso arek, ezta arrarue
• fabrikera dxuteko, baie berak taket

TAKETA LEZ

Taket edo zutoi bat bezala egon.

• taketa lez zauz berton parata, nori begire zauz ba?
• non zauz ba! Bestela nau berton, taketa lez eskiñie berotuten
• neu be oten nai zeuri begire taketa lez

TAKETERO / A

Jenio txarreko pertsona. Aldarte txarrekoa.

• nire gixona dan taketeruegaz ezin tsat esan ori
• zeu be taketera utse zara ta
• bai, da neure alabie be taketerie, da nor geidxau?

TAKETIEN

Jenio txarrean umore txarrean.

• dxun naienien gauzek eruten, taketien dauela esan dost
• takeden dau, gixona edxatzolako etorri
• beti dauz arek taketien

TALLEPE / TELLAPE

1. Auzoa. Biak erabiltzen direnez biak sartu dirut baten.

• geure tallepeko jaidxetan herri kirolak ongo diez

2. Teilatupea.

• geure tallepera bizitzen etor diez, baie ondiño ez dotez ikusi kolarran

TALLEPEKUE

Auzokoa.

• gure tallepekuek danak tiez okasinte batzuk
• tallepeko gaztiena ezkonduten da
• nik tallepeko onak dakotez
• ba, gauze andidxe da tallepeko onak okitxie

TALUEN ARPIDXE

Aurpegi zabala eta biribila daukanari aplikatua.

• beran taluen arpidxegaz, mobidu bez gero
• zeure taluen arpidxegaz ez beitu iñori, enfada eitxen nozu te

TANBOLIN PALO

Oso mehea, batez ere bernak.

• zure lagune zelako tanbolin palue da, eztau dxaten ela?
• enebada! Tanbolin palotxuek takozuz izterrak
• ia! Dxan asko, orrek tanbolin paluek loditxuteko

TANBORRA DXO

Notizia bat edo sekretu bat lau haizetara zabaltzea.

• zu, alabatxu, ariñ dxun zara tanborra dxoten. Nik ez dotsut esan iñori ez esateko?
• tanborra dxoten asi berton, danak enterateko. Zuk takozu arpidxe!
• eztauela gure iñok dxakitxie, da bera asi de tanborra dxoten

TANBUTXUE

Itsasontzi baten bodegarako sarrera zuloa da. Lauki zabala eta baxua da. Konparazioan pertsona lodia eta txikia. Salbuespenak ere badaude, gauzak gisa horretakoak direnean aplikatzen da.

• tanbutxue lakue da bera mutille, enbrie baiño pie bat txikidxaue
• ba beran lagunen nobidxie bai dala tanbutxue
• zirkuen ikusi duzen enbrak eta mutillek tanbutxue tiez

TANGA / IE

Portzelana erregogorrezko ontzia. Antzina ez zegoen besterik eta gaur be erabiltzen diren horren antzeko ontziei, horrela deitzen zaie.

• tanga bete ur ekarristaixu egarri nai txe
• tangie beteta ekarri tsut da amen itxi geruau gure bazu be

TANGARRO / UE

Era guztietako ontzia.

• berau eskatza tangarrukaz beteta dau
• tangarro bat artun, da ure ekarri errekatik
• tangarro zarrak, guztidxek, botako dotez aidien
• an eztot ikusi nik tangarrorik
• esneduneri imiñi esnien tangarrue atepostan

TANGETERA / IE

Antzina itsasora kafesnea eramaten zen tresna da. Gaur egun, analogiaz, hauskorra ez den beste edozein ontzi.

• an dxun da a, beran tangeterie artun de plazara, esnie erosten
• onek tangeteriek eztost kabiten gure doten beste kresel
• tangetera andidxaue ekar biar

TANTO KONTU BATEN

Neurtu barik. Gutxi gorabehera.

• ez dostez pise arraiñek, tanto kontu baten emon dostez
• tanto konto baten emonda, zelan dxakingu zemat metro paga biar tsagun ba?
• arek a berbie tanto kontu baten esan dau, meidu barik berbiek takon pisue

TARASKA

Emakume bat da. Bermeon plaza baten aurkitzen den odaliska. Dotore jantzita dagoen emakume baten estatua da. Antzina, estatua hori emagaldu batena dela esaten zuten. Gaur egun emakume traketsa, baldarra definitzeko erabiltzen dugu hitz hori.

• aregaz taraskiegaz zabiltzez? Zeuk pe laster artungo zu beran antza
• da zelan dako ixena tabema barridxek ba? Taraska. Ene alabie, eztau besterik?
• nondik zatozen gu dot dxakin nik, taraskien antzagaz etorteko
• zeitxik takot taraskien antza ba? Aitxiko!

Erdarazko hiztegietan herensuge izugarria dela adierazten da, eta figuratiboan daukan zentzua mujer fea, maja y desenvuelta da. Guk ematen diogun zentzua ez da berdina, ezta plazan dagoen irudiak ematen duena ere.

TARDANTZA

Berandutzea. Atzerapena.

• beragaz onai berbetan da zelako tardantzie emon dost ba
• esan amari itu txikidxen tardantzie emoteko
• gaur ezkara allegako Bilbora orduen; tardantza andidxe dau
• tardantziri ez beitu, ariñau korridu bi du

Kintanak bakarrik jaso du Bermeon hain erabilia den hitz hau:

tardanza → ardantza.

TARDANTZIE BILE / EMON

Umeak momentu baterako etxetik kanpora botatzeko aitzakia.

• txetxo jun zaitzez tardantzie bile amumanera
• alabatxu tire izekonera, eta esan tardantzie emoteko
• onek imiek azukara lar jan dau, eta oin eztau nok aguantako dauen, amumanera botakot tardantzie bile

TARRAZTO

Irain baten antzera botatzen da. Zeresanik ez, peioratiboan ere erabiltzen dela.

• tarrazto, etorko zara ona biarrien
• mueble tarraztuek ezan diez da bota eiñ dxotez
• eurok tarraztuen antzeko magaridxek tiez orrenbeste diro?
• tarraztuek? balekozuz kamara bete, tarraztuek tizela ta

TARTANA

Tartamutua.

• au imie tartanie du, da ontxerarte ez gara dxeusi kontuen
• tartanarik ongo da zuk baiño obeto eitxen dauenik berba
• ni enai tartanie, baie nerbiosa paraten naienien bai

TARTANATU

Tartamutu bihurtu.

• nerbioso paraten banai tartanatu eitxen nai
• ez tartanatuteko, kantaten ein bide berba
• tartanatute bertan zer esan ezien, zelako apurue pasa dot ba

TAUTIK / TAUKETIK

Ezer ez egin.

• arek alperrak eztost gure tauketik ein
• tauketik ein barik zelan bixiko da ba?
• loteridxek urteten doskunien tauketik ein barik bixiko gariez
• egunien egunien dxungo garie plaidxera, auri, tauketik pez
• etor danik eta ona eztau esan tautik
• eztau esan, baie tautik be eztau eiñ
• lo ta lo ein da gero tautik esan barik dxun dok

TEN

Tiratu.

• neuk esaten dotsutenien ten txikotari
• ten auneri, da ez itxi neuk esan arte
• iñok esan orduko ten dotso jersetik eta apurtu ein tso
• berak pe erropatik ten tso ta

Azkuek jaso du, baina ez du esanahi bera.

TENKA

Tiratzen.

• denpora guztidxen on gariez tenka txikotari
• tenka tenka ibill dxiez, da azkanien be, apurtu ein dxauie kortiñie
• zeitxiko zabiltzezie orreri tenka ba, eziñ itxi bakien
• aridxeri tenka on zara baie ez totsu urteten kanilletik

Azkuek, tenga forma jaso du, Tx, Agirteren Kresala tik.

TENPLANTZIE

Patxada.

• zuk takozu tenplantzie alabatxi, lo ein berton
• zelako tenplantzigaz kontesta dost ba
• tenplantzie okin bi de, ostantzien infartue emoten dau
• ori dona tenplantzie, altzako zara, zauzen lekotik!

Ez du gaztelerazko templanza hitzaren esanahia, nahiz eta formaz berdina izan.

templanza → tenplanza → tenplantza.

TENTELA

Kokolo. Tonto. Ganoragabekoa.

• tentela da ori enbrie, orreri nok esan tso ona etorteko
• tentela zaralakon pasaten dxatzuz orrek gauzek
• baie noiz ikasko zu eztala ein biar olan, tentelori?
• da neu bertan tentela lez, mobidu be ein barik

Azkuek Mundakan eta Gernikan jaso du, baina Bermeon normalki erabiltzen da, baina Azkueren garaian erabiltzen bazen ere, galdu egingo zen, Mundakan behintzat, hor, urte askotan ez baitzen erabiltzen euskararik edo oso gutxi. Hala ere, azken aldian zabaltzen ari, eta telebistan ere entzuten da. Baina segurutik, tenteldu oraindino Bermeon bakarrik erabiltzen direna.

TENTELDU

Tentel bihurtu, aditz forman.

• aspirina asko artzien dotenien tenteldu eitxen nai
• ezkondu danik eta ona tenteldu eiñ dxe
• iñor ez tenteldu zeure berbakaz

Azkuek ez du jaso, baina D.A.R.k bai, tenteldute, adberbio forman, Ondarruko Agustin Zubikaraien zita bat aipatzen da. Bermeon, aditz funtzioa betetzen du forma honek.

TENTELDUTE

Tentelduta, adberbio forman.

• ardauen ardauegaz… tenteldute gelditxu de bertan
• ez imiñi taketien e? neiku nau tenteldute gaur goixion da
• tenteldute nau daburduko, kafe kargau bet artun bikot espabilleteko
• on dan beste jentegaz, an ibil gariez tenteldute, ara ta ona

Lehen esan bezala, adberbio funtzioa, kasu honetan betetzen du, eta ez bestean.

TENTELKEIDXEK

Tentelkeriak. Beti pluralean.

• arek esaten txuzen tentelkeidxekaz jentie be enfadata dako
• tentelkeidxek eitxen txuz, jentie berari begire plantateko
• ez ein tentelkeririk, nigaz zauzen artien beintzet

TENTELUNTZI

Tentela hitzaren sinonimo bat.

• tenteluntzidxe da, soiñeko erropak pe etsoie kentzien ori
• atxiñe esan tsoie areri tenteluntzidxe dana
• tenteluntzidxen gauzek eitxen txuz da ganera barre eitxen dau

TERMIÑO / UE

Distantzia fisikoa eta denborarena.

• termiño txikidxen taberna larreidxe dau
• eztost emon termiñorik biarra akabateko
• termiñue andidxe ezan arren eztau zetan imiñi orrenbeste arbola
• partido batetik besterako termiñue, laburre da, ta eztau emoten denporiek

TERRELA

Itsasoan gauez ibiltzen den haize freskoa. Baina konparazioan biharamona, ostea da.

• terrela dakar da dxakiek dxantzi biko duz
• terraltxue on da baie ondo e!
• amen datost terrela, oire dxun biko nai pasa arte
• atzo gaueko terrela pasa barik takozu
• plaidxera dxun da terrela pasaten

Gaztelerazko viento terral hitza erabiltzen da honetarako.

TERRESTE

Lehorrean lan egiten duena. Ez dakit kostaldeko beste herrietan erabiltzen den hitz bau. Bermeon asko.

• fameli guztidxe esan da terrestiena
• terrestiek bixidxe dakoie ona, gure aldien
• eztau guzan alabie terrestiegaz ezkondutie
• partidue terrestiek eta mariñeruen artien ezango da

Gaztelerazko terrestre = referentes la tierra izan da erabilitako hitza.

TERRIÑE

Esne-ontzia. Bermeon edozertarako erabiltzen den ontzia.

• auri terriñe ekarri, ure artzieko, kendu eingo dauie ta
• gure esnedunek etxuz garbitxuten ondo esne terriñek
• beran terriñe guztidxekaz planta dxatzu esnie saltzien
• terriñek ondo zarratu, autse sartun barik
• terriñ andi bategaz neiko da, egun guztireko ure artzieko

TERTERA

Tartera. Baina zentzu zabalagoan, hau da era guztietako kazolak, basazkoak izan ezik.

• terterie prepara zuk, neuk eingot dxatekue ta
• bota terterara oridxue ta kinpulie
• tertera andi baten imin guz muxillek
• aur terterautxuen imiñi okelie

Gaztelerazko tartera hitzak esanahi mugatua badu ere, Bermeoko erabileran askoz ere zabalagoa dauka.

TERTZA

Arrantzarako apareiua. Amuak kordeletan karnatarekin homituak eta metro askotan eratuak, krielean bilbatzen da. Hitz hau lokuzioetan agertzen da, konparazioan beste zentzu bat hartuz.

• tertzak plamie bi dizela, esan dau patroiek
• tertzak botaten dxun diez gaur goixion
• berandu ala dauie tertzak
• ondo plamie barik on da ori tertzie

Azkuek Bermeokoa bezala jaso du hitz hori, baina honen aldaera bat tretza da hain zuzen, kostako beste herri batzuetan ere erabiltzen da.

TERTZA FALTAUE

Zalantzazko fama edo erreputazioa txarra daukan pertsona. Tertza berba honen inguruan esaldi asko sortu dira. Tretza edo tertza, Bermeon esaten den bezala, arrantzarako apareiua da, eta hau krielean bilbatzen da.

• zuk esan zun enbrie tertza faltaue da, beraneante guztidxekaz ibillikue
• beran aiztie be tertza faltaue ezan da, baie Bilbora dxun danien morroi bategaz ezkondu de
• tertza faltau guztidxek dakoie suertie txo, dxuen Canariasera da enbra aberats bategaz ezkondu

TERTZIE NASTA

Dena nahastu.

• isillik on tertzie nastaten zauz de
• tertzie nastaten eztau obiaurik, dana nasta bidau

TERTZIE PLAMIE

Tertza bilbatzearen horren konparazioz, zera ematen du: Nahastu. Intrigatu. Azpijokoan aritu.

• iñor ez enterateko terzie plamie, da berak gure dauena eiñ dxau
• terzie plamieten abillauek zarie andrak
• zeu zara terzie plamie dozune, asike oraiñ zeuk konpondu biar dozu asuntue

TERTZINAK

Emakumearen hilekoak. Oraingoan gaztelerazko tercianas antzinako berba da. Gainera peioratiboan erabiltzen da.

• dardakadan zauz alabatxu, tertzinakaz zauz ela?
• ezta etorri plaidxera. Tertzinakaz ongo da!

TEÑAZTO

Ezkabiatsu. Gehienetan irain modura erabilia, eta askotan deigarria ere bai.

• teinaztue zara, teñaztua, agarraten batzut ill eingo zaitxut
• txo teñazto! agarra auneri txikotari
• teñazto, ardaue edo zerbezie guzu?

TEÑIE

Zentzu figuratuan, ikusiezina, gorrotoa, iskanbila…

• gure artien sartun zan teñie ta…
• bai, bazan teñie amen erridxen
• teñie ta txarrikeidxe baiño eztau gure artien

TIADORA

Tiradera.

• irugarren tiadorien topako zu bi zune
• maidxeko tiadorien dauz kollarak
• tiadorak eztakozen armaidxorik eztot kure
• nik eztot kure tiadorik ba

Gaztelerazko tirador = asidero para cerrar y abrir hitza, kaxa adierazteko zabaldu da.

TIESKUE

Kioskoa.

• tieskue banderaz beteta dau
• ainbeste buelta emon tsagu tieskuri arroskuen
• goiko plazako tieskoko bonbille guztidzek apurtu dauie

Gaztelerazko quiosco edo kiospio hitza da horren etimologia.

TINDI

Apur bat.

• bota eistana tindi bet, aue gozotuteko sikeran
• tindi tindi bategaz dakozu neiko useiñe emoteko
• tindike tindike zabiltzez, botaixu geidxau

TINDITXU / E

Pixka bat. Apur bat baino gutxiago.

• ardau tinditxu bet bota auna basora
• ur tinditxu bategaz imiñi tarterie suten
• egon tinditxu baten ensegida etorko nai txe
• tindi-tinditxu bet luzetu bi zu erropie

Azkuek, Mundakan jartzen du hitz hau; Bermeon normalki erabiltzen da.

TIPOSO / A / UE

Itxurosoa. Itxurazkoa. Pertsona, animalia edo gauza.

• au arbolie da tiposuena
• bera enbrie tiposie da gero
• ba mutille ezta bape tiposue
• erlojo tiposue ekar tsu gixonak

TIRAÑEK

Zirikada. Zeiharresana.

• neu pasaten naien bakotxiden, tirañek botaten asten da
• tirañek botaten on barik, arpire esan esateko dakozune
• eztau gure asarratu, baie tirañek botaten segiten badau asarratu ein biko dau

TIRE

Azentuaren arabera esanahi ezberdina izan lezake.

1. Aginduzko tonua dago.

• tire ara, da ekarri an dauen otzarie
• tire ortik enbarazuen zauz de

2. Etsipen tonua. Gaitzerdi.

• tire, eiñ dxot biarran erdidxe ta
• tire, laster datoz gabonak eta

3. Trankil egoteko tonua.

• tire, laster pagako tsu zorrak eta
• tire, eingot esan zun biarra ta

4. Arrakasta dagoela salmentan adierazteko tonua.

• gaur tire andidxe on da plazan
• ba atzo ezta on tirerik

Azkuek ez du jaso baina D.A.R.k azkena jaso du Lhanderen zita bat aipatuz.

TIRIBIRE

Irauli. Anodatu.

• ardauen botilliek tirebire eiñ dxau, ta eztau ardaurik
• orrek batelak laster tirebireko dau, karga lar dako ta
• munetik bera due tratora, tirebire eiñdxe
• maidxetik bera tirebireko dau, olgetan bazabiltzez

Azkuek vuelco de embarcación zentzuaz jaso du, baina Bermeon, hori baino esanain zabalagoan erabiltzen da. Hala ere, galtzen ari den hitza da, hogei urtetik beherakoetan oso gutxi entzuten baita.

TIRRIDXE

Tirria. Ezinikusia.

• tirridxe dakostazu ezin zulakon ein neuk eitxen dotena
• zelako tirridxe dakotso ba, eziñ dxau ikusi be
• tirridxe okitxie ezta ona ba
• edozeineri dakotso tirridxe orrek

Gaztelerazko tirria da, eta zentzua ere berbera. Azkuek hiru definizio ematen ditu hitz horrentzat eta hirugarrena da zentzu honetaz jaso duena, Goi-Nafarreraz.

TITIRITERUEN ANTZA

Janzkera barregarria izan.

• aratustiek diez ela? Nora zatoz titiriteruen antzagaz ba!
• ezkontzara tirititeruen antzagaz, ia markie!

TOFEZ

Aurrez aurre aurkitu.

• beragaz tofez ein da arpire beitu be eztost ein
• da oiñ arte eztozu eiñ tofezik?
• eiñ dxau orrek tofez beiñola ziñetik urten dunien

Seguruena frantseseko to face hitzetatik hartuta dagoela.

TOKAMENA

Tokatzen zaiona.

• kobra zuie bakotzaren tokamena?
• nik eztot artun ondiño neure tokamena
• ba, sasoie dau ba tokamenak emoteko

Hitz honetan argi ikusten da erdarazko berba bat geureganatzeko daukagun gaitasuna.

TOLA / IE

Kanpinetan erabiltzen den edontzia.

• tolak erosi bi dotez eskursiñorako
• obiauek tiez plastikozko basuek tolie baiño
• baie basuek apurtu eitxen diez da tolie barriz ez

TOLETA

Toleta. Konparazioan zakila.

• toleta ondo dauenien gorputze be ondo oten da
• beran toleta aidien dakola on dxatzu txixe eitxen
• toleta ebaiko tso andriek, beste andra bategaz dabillela enteraten dartien

TOLLE

Arrain bat da, marrazo familiakoa. Konparazioan erabiltzen da energia gabeko pertsona definitzeko.

• tolle lez dau benan mobidu be ein barik
• dxantzan be edxatzo gustaten, tabernera dxutie bez, eske, tolle da
• zelako tolle dakozu andrie ba, barrerik pe eztau eitxen

Azkuek Bermeorako jaso du hitz hori, baina esanahia pixka bat ezberdina da, hombre cachazudo definitzen baitu.

TONBOLO / UE / IE

Pertsona lodikotea.

• tonbolue dala ta, argaldu gu dau
• beste neskatiltxue be tonbolatxue da
• tonboluek eta tonbolak eztakoie munduen, bixitxeko deretxorik ela?

TORTOLA / IE

Alua. Beti erabiltzen da gogor hitz egiten denean, edota, haserre tonuan.

• neuri emostazu txikidxena ezta? Tortolie dakozu zuk zarra
• arraiñ asko ekartsue ezta? Arraiñ asko? Zeure tortolie!
• arek tako, tortolie erreta, ibill dxen beste gixonegaz

TORTOLA BERINKATIE

Pertsona potolotxoa eta ona, baina emakumea.

• zelako tortola bereinkatie daku etzien, eztau emoten gerrarik pe berak imiek
• beran imien ama be tortola bereinkatie da ta
• alabatxi, emega; aurreitxik zauz zu tortola bereinkatie lez

TORTOLA BERO

Gizonak asko gustatzen zaizkion emakumea.

• tortola bero orregaz ezkonduko da? Eztaki zelako alajie daruen
• tortola bero zantarra ezanda be, bera ezkondu

TORTOLA KAKA

Norbaiti modu maitakorrean deitzeiko balio du.

• hamen neure tortola kaka, zelan zauz ba?
• *tortola kaka, jun adubidxetara haizie hartzien.

TORTOLIE LAKUE

Pertsona lodikotea, baina andrazkoa.

• tortolie lakute da berorren andrie, baie beitu berori ze argala dan
• zelako neskatillie ein zara ba, tortolie lakotxue zara gero
• gero ezta eingo tortolie lakue ba, Lameran emon ezkero orduek dxesarritxe

TOTAL

Oso.

• total ondo pasa du Mañuko jaidxetan
• azterketie total txarto eiñ dxot
• total politxo pintze dauie Talako ormie

TOTALEKUE

Totalekoa. Ezer edo inor baino gehiago.

• okasintie totalekue da bera gixona
• erosi dauen kotxiek, korridxe dako totalekue
• totalekue zara gero, eztau zu baiño andra fiñaurik

Azuek totala jaso du zerazu berdinaz.

TOTO / UE

Pertsona lodikotea.

• ezta lodi lodidxe, baie totue da
• ze tototxue da au imie
• totue baiño obeto da apurtxu bet argaltxue ezatie

Azkuek beste zentzu batez jaso du forma hau.

TOTOLODI

Pertsona baxua eta lodikotea.

• orrek, totolodidxe dako ama
• eztakixu nor dan, aulako totolodi bet?
• orrek imiek totolodidxauek tiez

Azkuek ez du jaso, D.A.R.k, ostera, bai, baina zentzua bobalicón jartzen du; beraz guztiz zentzu ezberdina.

TRA(N)KERO / UE

Trasteak.

• geure trakero guztidxek artun, da an guzak trenera
• trenik bapez txo, ostabe artun trakeruek eta etzera
• itzi berton trakero guztidxek, baten batek erungo txuz de

TRABES

Txarto.

• gauzek ezpaduz eitxen ondo trabes ibilko gariez
• zelan dabiltzez zure gixona ta ba? Trabes dabiltzez, txarto
• trabes be, trabes dabiltzez gero

TRABES TRABESKA

Itsasontzia gilarekin perpendikularrean doanean esaten da. Konparazioan txarto ibiltzen den pertsona.

• amen guez trabes trabeska korrontak tiñonien, eurekaz batera
• gu aixiek tiñonien guez ba, trabes trabeska, azkaningoko txikitue artzien
• trabes trabeska dxun da mozkorragaz, eztaitx zelan aillegako dan etzera

TRABESEKO PAELA

Paela, itsasontzietan arraina gordetzerakoan erabiltzen diren trabesetara jarritako oholak dira. Horrela, bada, gauzak oker egiten dituena edo noraezean ibiltzen den pertsona definitzeko erabiltzen da.

• nok irebazi dau korkursue? Trabeseko paelak; bera bakarrik presenta da ta
• txo, trabeseko paela zara txo, Bilbora dxun biarrien Gerniken lotu
• trabeseko paela be ezta a makala, beti dabill noraezien

TRABESTU

Txarto hitza, baina aditz funtzioan.

• asikeran gauzek ondo dxun diez, baie orain trabestu eiñ dxiez
• geuri be trabestu eiñ dxaskuz okiñ dxuzen asmuek

TRABESTUTE

Trabes hitza adberbio funtzioan erabiltzen bada, kasu honetan ere funtzio hori beteko du.

• denbora guztidxen ibilli gariez trabestute
• diro barik, osasun barik eta kriston serra barik, trabestute ibilko gariez

TRAGARRO / IE

Asko jaten duena. Dena beretzat nahi duena.

• zelako tragarroie da ba, albokuenak pe dxan eingo lekitxuz
• ez esan tragarroie, ostantzien kolikue okingo zu
• tragarroiaue zara, neure pastelak pe zeuk gure zu dxan
• tragarroie zara alabatxi, neure erropa danak guzuz zeuretzako
• tragarroiek pe aulan ibilltxen diez, dana atrapa guren
• tragarroi utse da gero, ezta konformaten atrapaten dauenagaz

TRANKA

Barrutik krisketaz atea itxi.

• atie tranka bi de, etzetik urten orduko
• tranka zu ondo atie?
• nik ondo trankaten dotez bentanak eta balkoie be

Gaztelerazko atrancar edo tranear aditza erabiltzen da kasu honetan, eta funtzioa ere aditzarena dauka.

TRANKIE

Antzina ateak. zarratzen ziren palua. Analogiaz, gaur ere erabili egiten da, atea ondo zarratzeko definizioaz, barrutik krisketarekin, hain zuzen.

• trankie botata itxi dot atepostako atie, badaezpadan be
• trankiaz bakarrik itxi dot atie ta preokupeta nau
• ori zarra kendute, tranka barridxe imingo tsagu atiri

TRANKO / GE

Pausu luzea, handia.

• tranko andidxegaz ibilli ezkero, laster allegako gariez
• Mundekararteko trankuek eitxen txuz
• bost trankotan eitxen dau Lameratik etzera
• tranko txikidxek eitxen bazuz, ez zara allegako eguno be
• San Juanek iru trankotan eiñ dxau Bermiotik Gaztelugatxerako bidie

Gaztelerazko tranco-tik sartu da zuzenean. Azkuek baxe-nafarreraz eta Erronkariko Uztarrozen jaso du zentzu honetaz.

TRAPO OLATUE

Itsaso astinduak -baina ez itsaso handia- sortarazten dituen olatua. Edonondik joten du.

• trapo olatue dauen artien eztogu eingo ezebe
• edonondik dxoten gaitxuz olatuek, klaro, trapo olatue dauelez
• trapo olatue beti da molestue

TRASTE / IEK

Altzariak. Tretxuak. Trasteak.

• traste barridxek erosi dotez etze barrireko
• da ze eingo zu traste zarrakaz ba?
• trastiek igaro bi duz etze zarretik barrire
• trastiekaz beteta dakot etzie
• trastien trastiegaz, aurki bet non be eztau
• balidxo eztauien trastiek bota eingo tez

TRAUSKIDXE

Pertsona dorpea, baldarra.

• trauskidxe da dxazten, beran aitxe lez
• ibilkerie be trauskidxena dako ta
• ezta bape fiñe bera enbrie, menditxik bajaikuen antza dako

Azkuek, bere hiztegian jaso du hitz hau, Mundakako Otxoluaren zita bat aipatuz. Definizio berbera ematen dio.

TREBERIE EDERRA

Alua handia izatea. Konparazioan emakume bizkorra, ernea, bizia.

• zu, alabatxu, trebera ederra dakozu zuk, zeuk gorde arraiñik onenak da niri txarrenak emon
• nik treberie dakotela ederra, zeitxik? Zeu baiño ariñau allega naielakon?

TRENAK EKARRIKUE

Kanpotik etorritako emigrantea.

• aurrek, trenak ekarriko guztidxek sartun diez parte zarreko etzietan
• bai, orrek, trenak ekarrikuek, batzuk kukurruku eiñdxe dauz
• trenak ekarriko bategaz ezkondu de zeure lobie be, da ze, mutill ona

TRENTIN BAKUE

Adimen eskasekoa. Baina peioratiboan erabiltzen da asko.

• trentin bakue dozu koitxadie, eztau okiuñ nok artun eskue be ta
• trentin bakotxuek diez aizte bidxek
• alabatxi, ganorie artun, trentin bako tentelori

TRENTIÑE

Adimena. Ganora.

• trentiñie be galdute dakot alabatxi, berori gauzie pasa dxastenik eta ona
• ba trentiñie galtzien bazu, galdute zauz zeu be
• meisuek esan tso, beran imiek eztakola trentiñik eta gora goraka asi dxatzo

Azkuek, cachaza zentzuaz jaso du.

TRIBIS DA ENPARE DXAN

Asko jaten duen pertsona, Tribis eta Enpare Bermeoko auzoak dira.

• orrek, maidxen paraten danien, tribis da enpare txaten dau
• neure gixonak pe dxango lekidau, tribis da enpare
• tribis da enpare dxan ezkero, on biar tripie altza eiziñik

TRIKIMALLUEK

Beti erabiltzen da pluralean. Maltzurkeriak. Trikimailu. Aitzakia.

• ez etorri trikimailluekaz, eztakot diskutiteko ganarik eta
• trikimailluek tabiltzez arek, zemakure
• trikimalluekaz datorren personie ezta fidxetekue

TRILLE

Urratu.

• jersien ukunduek trilleta dakozuz
• trille dizen erropak dxosi bi diez
• ba frakak pe trille trilleta dakotez

Hitz honen aldaera bat, Azkuek jaso du Otxandion baina Bermeon, esanahia, zabalagoa da.

TRIMILDXU

Urratu. Apurtu. Zati-zati.

• maidxetik bera dxeusitxe trimildxu diez baso guztidzek
• okiñ dxauien azidentiegaz kotxie be trimildxu eiñ dxatzoie

Trille hitzaren sinonimo bat izan daiteke, baina honek zentzu zabalagoa dauka.

TRINKE

Estutu.

• trinke ein bi diez txikotak solta barik
• ondo trinketen bazuz ez tiez apurtuko
• ezpastazu emoten dirue, trinke eingo zaitxut

Gaztelerazko trincar aditza pixka bat aldatuz edo behintzat zentzu zabalagoan erabiltzen da. Funtzioa ere aditzarena betetzen du.

TRINKETA

Estututa.

• on dan beruegaz danok bertan trinketa, ezer be eziñ ikusi
• erropie be trinketa darue
• garridxe istu istu, garrikue trinketa, arnasarik artzien be eztost itxitxen

TRIPE USTELA

Arduragabeko pertsona. Ernegatzen ez duena.

• tripe ustela dakozu alabatxi, imie kalenturiegaz da zeuk emega bez
• zelako tripe ustelak zarie gixona ta andrie, bidxok, kasurik pe ez imieri
• zeuek ikusi zelan dabiltzuen ama antzidxerako be etsazue tripe ustelak zarie
• tripe ustelak dakoie, ezkondu ein biar da ondiño arriorik pe ez

TRIPEK DXATEN

Arrabiaz.

• entzuten dizen gauzek entzun de, tripek dxaten paraten nai
• an dau a, tripek dxaten, geugaz ez datorrelako Benidorrera

TRIXIE LISTO

Prest egon. Adi egon. Antzinatik datorren berba da. Trixa antzina erabiltzen zen apareiu bat da, itsasontziek bela erabiltzen zutenekoa. Gaur egun ez dago horrelakorik, baina esaldia eta zentzua berdina da, nahiz eta beste egoera batzuetan erabili.

• trixie listo e? Ikusko zu zelan dxungo garizen danok popadan, gerrie etorten badan
• auna beitu, ta trixie listo laster urtengo dau txoridxek eta
• loteridxek urten tsola? Ba, trixie listo egidxe ezango da ta

TROIXAK

Ile-txortak.

• troixak ondo orraztute erun bi dotez eskolara
• beste egunien esan dost gure imiek, troixak ebai bi tsatezala
• nik elekitzat ebaiko, troixa luze-luziek okin arte
• bai laztana, primera komunion eitxen zunien ebaiko tsutez troixak

Hitz hau adinekoen artean bakarrik entzuten da.

TROKATU

Biburtu. Bihurdura.

• kaderie trokatu dot, atxa batetik bestera saltakeran
• ez dxatzo trokatu, apurtu ein dxatzola esari tso medikuek
• trokatutie txarraue da, apurtutie baiño
• izter bidxek trokatu dxatzoz

Azkuek Lekeition eta Gernikan jaso du, baina Bermeon oso erabilia da.

TRONGILLE

Pirikoma. Bulto.

• onek kokletak trongillek takoie
• barizek atata dakotez trongillek izterratan
• au trongille kendu bitsat oneri armaidxuri

Azkuek jaso du hitz hau, baina zentzua, mugatuagoa da.

TRONPONADA

Asko. Masa. Tropela.

• euri tronponadie bota dau, da urek altza diez
• arraiñen tronponadie on da baie ezta baja prezidxue
• zelako tronponadie etor da ba, kasinuek pe artun bez

Izenaren funtzioa betetzen du.

TRONPONADAN

Asko. Masa. Tropela, baina adberbio funtzioan.

• hainbeste denporan ezer on bez, da oraiñ dxai guztidxek tronponadan
• ziñera tronponadan sartun de jentie, da idxe itxo bertan
• tronponadan etortie baiño, obeto da apur apurke etortie arraiñe
• illietan euri barik, eta oraiñ, eztanien biar, tronponadan euri guztidxek

TROSKILLE

Pertsona fina ez dena. Baldarra. Dorpea. Baserrikoa.

• troskille da, baie ikasiko dau amen geratuten badan
• bera aldiano troskille dala guapue diñostazu!
• bada troskille, baie otsue lakue da

Azkuek zentzua pixka bat aldatuta jaso du, eta F, Segura aipatzen du.

TROSKO / UE

Zati handi-handia. Pertsona edo gauza dorpea.

• okela troskuekaz gisadue eiñdxe dxan du gozo
• ogi troskuek eitxen txuz sopatan
• onek kokletak jamoi troskuek takoie barruen
• zapata troskuekaz enue ni kalera
• trosko troskue da korriten

Azkuek forma honi ematen dion definizioetako bat, azken hau dugu. Bestea ez da zentzu berdinekoa, Berak F, Segura aipatzen du hitz hau jasotzerakoan.

TRUBEN

Noraezean. Norabidea galduta.

• bestela nabill truben zeu topa eziñik
• gau guztidten ibill garie truben zer eiñezien
• esan dauie bapor guztidxek dabiltzezela truben arraiñe topa eziñik
• truben ibilltxekutan, obeto da etzien geratzie

TRUBOI / E

Trumoi. Baina hemen konparazioan erabiliko dugu. Esaterako, pertsona bat nagitsu edo gaupasa eginda dagoenean nola dagoen definitzeko.

• dxo dau truboiek, laster dxungo da oire
• kordu kalera, truboiek atrapa orduko
• onek beruek, truboie emoten dau

TRUBOIEKDXOTA

Gaupasa egin ondoren egoten den ajea. Nagitsu dagoenean pertsona.

• truboiek dxota gauz danok, dutxe otz bana artu biarko dogu
• esnedunegaz batera etzera etorri ezkero, truboiek dxota on biar

TRUBONADIE

Trumonada. Konparazioan, gaupasa egin ondoren egoten den ajea. Nagitsu dagoenean pertsona.

• trubonadie eiñ orduko ein bi du bueltie
• trubonadak ezan diez partidue asi baiño lelau, baie gero ez
• Laiden on gariez trubonadie asi danien
• enuen ni iñora, trubonadie dakot eta
• okiñ dxun trubonadiegaz, Lamerako bankuen idxe luek artun

TRUXUEK

Euri-zaparrada.

• dardakadan pasa dot gaue ezan dizen truxuekaz
• ezta gitxiaureko, inundaziñuek berez datoz truxuekaz
• ez aitxetu truxurik, ondiño aztu barik dakotez udekuek eta

Gaztelerazko chuzos hitzetik sartutakoa dela dirudi.

TUNBE

Jausi.

• orrek imiek tunbe eingo dau
• botilliek pe tunbe eiñ dxau, da orain ardau barik kaux
• orrek gobemuek laster umbeko dau
• tunbe geuk eingu guk, orrek gobernuek agiñe gogor dako txo!

TUNBETA

Etzanda.

• plaidxen nauela tunbeta arri bet dxeusi dxast kadera ganera da zillue eiñ dxost
• non dau zure aiztie ba? Tunbeta dau oien, sastarra pasaten
• zeuzer pasaten dala ta, dxun garizenien ime bat ikusi du tunbeta konorte barik

Adberbio funtzioa betetzen du.

TUNBUTO / UE

Bulto handia.

• oneri armaidxuri tunbuto batek urten tso alboko mandan
• buruen dakot Sollube baiño tunbuto andidxaue
• izterrien dakozun tunbutue ez dxatzu kentzien ba

TUNKURRE

Bulto.

• beitu zelako tunkurre dakoten bekokidxen
• zuk bat badoku nik tunkur bi dakotez
• eztie ezango ba, gixonak imin tsuzen tunkur bidxek

TUNTURRE

Bulto.

• ia or buruen zer dakozun tuntur bet ikusten tsut eta
• buruen eztakot ezer baie belaunien tuntur andi bet dakot

TUNTUX / E

Buia. Konparazioan andrazko baten enbarazua.

• gure patroien andrie tuntuxegaz dau
• zeure aiztie be tuntux matxugaz dau
• ez orain tuntux barik tau, errie dau imie ta

TURDI(DU)TE

Harrituta.

• ezta ba turdidutekue eiñ dxauen biarra?
• egidxe, mundu guztidxe geratu turdidute PPra dxun dala esan dauenien

TURDIDU

Harritu. Lelotu.

• entzun dotenagaz turdidu ein nai alabatxu
• danak turdidu diez, pentsa-pentsa barik etor da ta

TURRUNE

Arraina portura etortzen zenean, antzina kanpaia jotzen zen. Horri kanpaia zeritzoten. Gero sirena jarri zuten eta horri turrune deitzen zitzaion. Gaur egun ez dago ez kanpairik ez sirenarik, telefonoek egiten dutelako lan hori. Baina turrune esaten jarraitzen da horien antzeko zerbait entzuten denan.

• goixien goixetik dxo dau gaur turrune
• entzun zu turrunik ela?
• turrune dxoten daueneko batera altzaten nai oitxik

TURTULO / UE

Tokor. Koskor. Baina, baita mozkorra ere, zentzu figuratuan.

• emon tsun golpiegaz turtulo matxuek urten tsu
• beitu zelako turtulue eiñ dxosten orrek arridxegaz
• zapatien takoiegaz dxo dau buruen erdidxen, da turtulo mandue atara tso
• okiñ dxauen turtuluegaz etzie non dakon be eztau dxakiñ
• edan au kafetxue, turtulue kentzieko

TUTELIKLAS

Klase guztietakoak.

• gure etzien zapatak tuteliklas dauz
• tuteliklas zeure boluek, soiñien dakozuzenak, ori esaik amari

Erdaratik, frantsesetik seguru, edo batek daki nondik asmaturikoa den.

TUTERREZ / IEN

Makina guztian. Azkar. Konparazioan.

• an duez arek tuterrezien lekuek atrapaten frontoire
• neuk pe tuterrez ein bidot etzerantz
• txikiteuek tiño, turrez ibilltxeko

TUTUEN BESTEKUE

Oso txikiak.

• tutuen besteko imiek dxuten diez tabematara, da ori eztau ondo
• erosi eiñ dxuz, baie zelakuek? Tutue lako boltsak, ez ei dau andidxaurik eta

TXABETADA

Burutik eginda dagoen baten ekintza.

• zelako txabetadak okitxen txuz ba, eziñ dxakiñ zelan dauen
• txabetatute dauenak txabetadak ein biar

TXABETIE

Burutik ondo ez dabilena.

• txabetiek eztau ekarri ezan dxatzona
• txabetie beti txabeta, berak gure dauena eiñ

TXANGA

Izorratu.

• bueno ia ez padan txangaten egualdidxe… aritzatxure jun gudot eta!
• txo automotorra txanga dast, eta tallerrea saka-sakaka eruen bizan dot!

TXAKURRE EZAN BAZAN AINKE

Zerbait bilatzen ari garenean, eta aurrean eduki eta ikusi ez, esaldi hori erabiltzen dugu.

• amen eztakozu pintxurie ba, txakurre ezan bazan ainke
• begidxen bisten okiñ da eziñ dxauela topa, txakurre ezan bazan ainke

TXAKURREK ELIXERAKO DAKON GANIE

Gogorik ez.

• Bilbora dxuteko txakurrek elixerako dakon ganie dakot neuk pe
• bai, Mirenek pe esan dost, txakurrek elixerako dakon ganie dakola Benidorrera dxuteko

TXANKAME

Hankak meheak dauzkan pertsona.

• berak txankamiek deitxu tsu totolodi?
• zu txankamie bazara bera plastangie dala esan biar
• txankame utze da, baie tiposie da

Hitz honen konposizioan txanka eta me (mehe) erabili dira.

txanka + me → txankame.

TXANKAPISTOLA

Hankak oso meheak dauzkan pertsona. Txankame ren parekoa da, baina oraindino meheagoak dituena.

• beran txankapistolak agiridxen dxun dxatzu a Lameratik
• orrek astuek txankapistolak takoz, da zelan erungo dau andrie ganien ba
• aren txankapistolak apurtutie ezta gatxa

Kasu honetan, txanka eta pistola izan dira konposaketan parte hartu dutenak. Baina, pistola hitza ogi mota bati dagokio, hau da, oso mehe eta luzea den ogi tipo bati:

txanka + pistola → txankapistola.

TXANTELA

Arrainaren faktura da. Kofradian ematen dena, gero bankuan kobratzeko. Baina orain edozein faktura izan daiteke, pintorea, dendakoa, arotzarena, eta abar.

• txantela kobraten dxuteko esan dau patroiek
• kofradidxera tire, da esan txantela abalateko
• da pintoreruek txantela presenta dostenien idxe desmaidxe
• laster pasako dost neuri be txantela arotzak

Azkuek ez du jaso Bermeon daukan zentzuaz.

Bermeoko kofradian gertatutako bitxikeria bat zera da:

• txo, enbalaistek au txantela

Hori entzun da askotan txantela abalatzek eskatzean. Eta hau ez da txiste bat.

TXANTON / NIE

Erabat gorra.

• txanton deitxuten tsoie gorra dalakon
• da Mikelari be txantonie deitxu biar tsagu gorra dalakon?

TXAPLIE

Arropetako ipingia. Parche.

• zetako imitxen tsazu orrenbeste txapla frakai ba?
• txaplie imitxie modan dauelako
• bestelakue! Lelau txaplie dakoien frakarik gure bez dxantzi, da oiñ txaplaz beteta edozer

TXARKERIDXEK

Umeen okerkeriak.

• imie! Ontxe be txarkeridxek eitxen zauz!
• Kesusito dabill txarkeridxek eitxen
• bai, orrek eingo dau txarkeriren bat betikue lez

TXARPIE

Isuna edo horren antzekoren bat ordaintzeko datorrenean.

• zelako txarpie dakot pagateko ba, multie edo eztakitx
• txarpa ederra etorko dxast neuri be kontribuziñuena

TXARRAPATA

Atzamarka. Aditz funtzioan.

• pellikan asi diez da arpidxen txarrapata tzo
• eskuen txarrapata dost neuri be
• ori imie ensegida asten da edozeiñeri txarrapataten

Ikusten denez, gehienetan partizipio barik erabiltzen den aditza da.

TXARRAPATADA

Atzamarkada.

• txarrapatadak takozuz, nok ein tzu ba? Sasidxek
• arpidxen ein tzon txarrapatadie ez dxatzo kenduko denporatan be
• gorputze itxi tzo txarrapatadaz beteta

TXARRAPATAKA

Atzamarka egiten.

• txarrapataka asi dxast, neuk ezer ein barik
• plistadie emon biar, txarrapataka asten danien
• txarrapataka dakidxen imien ondotik asau ibilli

Moduzko gerundio honek adberbioaren funtzioa betetzen du.

TXARRAPATARIDXE

Elaiaren antzeko txoria, baina handiagoa. Arrano txiki baten erpak dauzka eta erasotzen dakiena.

• txarrapataridxek edozein sasoitxen ibilltxen diez egaz
• askotan, elaiek tizelakuen, txarrapataridxekaz erretuten nai
• txarrapatari asko ibilltxen da gure soluen

TXARRENARI EMONDA

Gehiegikerietan sartuta ibiltzea.

• zuek txarrenari emonda zauzie ezta? Orduek tiez onek etzera etorteko?
• geure ama be txarrenari emonda dau, eztozt itxi biar bizitxen be
• txarrenari emon tsoiela? Gerrie bille dabiltzez orrek txarri, zantar guztidxek

TXARRI MARKAKUE LEZ

Erpakada, txarramikoz beterik.

• sasi tartetik dxun nai Burgora da txarri markaue lez geratu nai
• ein tsozen txarrapatadakaz, txarri markauen antzien itxi dau
• bestela itxi nozu txarri markauen moduen zeure txitxemarkadakaz

TXARRIASKA

Pertsona lotsagabea.

• txarriaskie be ezta makala a, edozer gauze esaten
• bakigu txarriaska utze dana, baie nok esango tzo ezer ba
• txarriaskakaz eztot kure tratorik

TXARRO / UE

Durdoi antzeko arraina,baina txikiagoa eta zabalagoa. Nahiko preziatua. Baina konparazioan erabiltzen da, kolore biziak dituelako soinekoei aplikaturik.

• arraintxen dxun da, ta zortzi txarro atrapata etor da
• txarruek ondo gozo oten diez prijite
• gure imiri txarro dxantzitxe dxutie gustaten dxatzo
• ori erropie ez dxast gustaten txarrue da ta, kolore lar dako

TXARRO DXANTZITXE

Kolore nabarmenez jantzita.

• ba, datorren uden danok txarro jantzitxe Lameran
• txarro jantzitxe etor dasku, atakontu erlie dala

TXARTO IKUSI BURUE

Egoera larrian aurkitu.

• gerrie bator, txarto ikusiko duz geure buruek
• olan bazabiltzez, txarto ikusko zu zeure burue
• dakarrera dxun dizenien, txarto ikusi dauie euren buruek, an be gerrie dau te

TXATIE LEZ

Ederki. Primeran.

• tximiñoiek urten dostie, txatie lez
• txatie lez dakotez Bilbon erosi dotezen frakak
• etzie lotu dxast txatie lez, papel barridxek imindxe

TXATXARRA

1. Oso eskasak.

• txatxarran besteko sagarrak emon dostez, baie debalde
• onek zapatak txatxarrak diez ezkontzara eruteko

2. Haginetako txantxarra.

• agin guztidxek dakotez txatxarrak dxanda

TXATXUR

Umeei zuzentzen garenean haginak definitzeko erabilia da hitz hau.

• ia zelan dakozuzen txatxurrek
• ikusi amari txatxurtxue

TXEPETXA

1. Pertsona mesfidatiei aplikatzen da konparazioan.

• an dabil txepetxa batelak beran pisue artungo badau aprobadie eitxen

2. Pertsona txikia eta eskasa denean erabiltzen da gehien bat.

• berak txepetxan besteko morroiek grakue dala pentsaten dau

Txepetxa Euskal Herriko txoririk txikiena dela esaten da. Ez dakit hori egia den, baina bai mesfidatiena dela. Honek, enbor erraldoi baten gainean pausatzen denean, frogatu egin behar du bere pisua sostengatzeko gai den enborra.

TXETXO

Deitzekoa dugu forma hau.

• txetxo etorko zara ona
• ara txetxo, eztakot zeure kontorik
• txetxo, itxistazu bakien

TXETXOTXU

Deitzeko forma, Txetxo bera, baina diminutibo forman.

• txetxotxu, etor zaitxez laztana ba
• dxun zaitxez ortik txetxotxu, biar ein bi dot eta
• baie txetxotxu, non sartun zara ba

TXIBIDXIE BAIÑO ZURIDXAU

Kolore zuriaren konparazioak egiteko erabiltzen den hitz bat, txibia dugu.

• eguzkidxe artzien nuen, txibidxie baiño zuridxau nau te

TXIBIDXIEN KOLORIE

Kolore zuria adierazteko.

• txibidxien koloriegaz gauz, baie laster beitu ze baltz ongo garizen

TXIBIDXLE LEZ ZURITXUTE

Kolore zuria adierazteko.

• aurten txibidxie lez zuritxute nau neu be

TXIKERDI

Antzinako neurria da. Kikara erdi izaten zen ardoaren edo beste likido baten neurria. Gaur egun, adinekoen artean entzuten da, baina gutxitasuna adierazteko.

• txikerdi ardau baiño eztot edan da marieta nau
• seguru txikerdi baiño geidxau ezan dana

TXIKIKO ARPIDXE

Aurpegi oso txikia.

• beran txikiko arpeidxen begidxek asko pintxeta, fantasmie lez on da
• berak imiek txikiko arpeidxe dako, arpi txiki txikitxue
• muñekien antza dako beran txikiko arpeidxegaz

TXIKILLISTE / IE

Txirrindularia.

• txikillistek ikusten dxun gariez Sollubera
• ez lekidxast gustako nire semie txikillistie ezatie

TXIKIRRIÑUE

Oso txikia.

• txikirriñuek tiez onek gaztaiñek
• saldu tzuzenari esan txikirriñuek tizena
• alabatxi, arrotzarik txikirriñuenak emostazuz

TXIKIZARRA

Itxuraz txikia baina adinez zaharra.

• hamabost urte dakozela? Ba eztau emoten, txikizarra ezango da
• bai txikizarra da, gorputz txikidxe dako baie urtiek ganien

TXIKOT FALTAUE

Burutik erdi eginda dagoena.

• edozein egunetan dxuten da bañue artzien a txikot faltaue
• itxixu ba, txikot faltaue da ta

TXIKOTA

Soka, edozein motatakoa.

• txikotagaz dxo dau arpidxen, baie deskiduen ezan da
• txikot zati bet ekau, au paketie amarrateko
• arek laster urtengo dau, bardin dxe txikotakaz amarraten badau be

Gaztelerato chicote = extremo de cuerda hitza hartu eta gero, esanahia zabaldu egin da.

TXIKOTAZO / UE

Ukabilkada. Kolpea.

• zelako txikotazue emon tzo ba begidxek pe baltxitxu ein tzoz
• emon txikotazo bat, merezidu dau te
• txikotazoka zatitxu eiñ dxau, betik altzateko potestade barik itxi dau

Hitz hau ere zuzenean hartu da gaztelerazko chicotazo hitzetik.

TXIKOTETIK

Arrainak ihes egin, txikotetik eskapa. Analogiaz, ihes egiten duten gauza guztiekin erabiltzen da.

• orrek mutillek txikotetik ein tzo orreri enbriri
• negozidxo on bat okiñ dxau, baie txikotetik tzo
• biejiek ein tzu txikotetik, ezta? ez ezan biar tentelana

TXILIN TXALAN

Bi pertsonak, besoak elkarri lotuta umetxoa bertan gainean kulunkatzen ibiltzea da.

• ona bazara txilin txalanka ibilliko zara izekok eta neuk
• ai ze ondo! Txilin txalan, ze ondo ibilliko gara

Badago kantu bat lelo ori erabiltzen dena:

• txilin txalan, eskatuten bozu infernora

TXILIPITXO / TXILIPITXERO / UE

1. Lula. Arrain txikia, koloretsua, eta oso ona jateko.

• bateleruek txilipitxo asko atrapa dauie, baie karu dauz
• eztau txilipitxerue baiño arraiñ gozuarik prijite
• atxiñe txilipitxo ederrak kantaten dxuten ezan diez andrak txilipitxeruek saltzien

2. Umeen zakiltxoa definitzeko erabilia.

• txilipitxue ondo gorde gero, otzitxu barik

TXILIÑUE

Hemen daukagu zakila definitzeko daukagun beste berba bat. Beste aldaera bat hobeto esanda. txitxiliñue, ume baten zakila definitzeko erabiltzen den hitzaren laburpena da.

• txiliñue be ez dxatzo ikusten koitxaduri
• zelan ikusiko dxatzo txiliñue imiri beran mamiñekaz tapata dako ta

TXILL

Gehienetan eguzkia dirdaitsu dagoenean esaten da.

• gaur eguzkidxe txill dauelez plaidxera dxungo garie
• eguzkidxe txill on da atzo, baie gaur egualdi kapaue dau
• begidxek pe txill txill dakoz eguzkidxe lez, ardautxu da ta

TXILLO / UE

Arrain txiki bat. Bisigu txikien antzekoa. Baina konparazioan ere erabiltzen da. Begiak ardoaren edo loguraren eraginaz txikituta daudenean esaten dugu.

• ronpeolasen on diez ime pillo bat txillotan
• txilluiek atrapateko lekorik onena espigoien erdidxe da
• txillotxuek dxango zuz prijite, ezta laztana
• beituixu orren begi txilluek, nondik ibill dxe ba
• begi txillotxuek takoz, baie politxek

TXILLOTU

Logura, ardoa edo beste drogaren baten eraginez begiak txikituta edukitzea. Aditz forma.

• niri loguriegaz begidxek txillotu eitxen dxastez
• oire tire, begidxek pe txillotu dxatzuz de
• auntxe be fume dauie orrek porrue, beitu ostantzien zelan txillotu dxatzoien begidxek

Aditzaren funtzion betetzen du forma honek.

Azkuek Mundakan jaso du hitz hau, baina Bermeon zentzu zabalagoa dauka.

TXILLOTUTE

Logura, ardoa edo beste drogaren baten eraginez begiak txikituta edukitzea. Adberbio forma.

• batek taki zer artzien dauien onek begidxek pe txillotute dakoie ta
• neu pe bai, txillotute dakotez begidxek, baie dakoten loguriegaz
• berez eztiez okitxen txillotute, zeuzeitxik baiño
• ba, orrek berez dakoz aulan, txillotute

TXIMISTADA

Tximistargia.

• gaue ezan dalez tximistadie ondo ondo ikusi du
• zelako tximistadak on diez ba, begidxek pe itsutu
• lelangoko tximistadie ikusi dunien korridxen dxun gariez etzera
• tximistadak asko ikaratuten nauie

Tximista hitzari -ada atzizkia erantsita egin da.

TXIMISTADAN

Korrikan ibili, joan, etorri. Adberbio forman.

• tximistadan dxun gariez ikusten, baie ordureko dana on da akabata
• dxun eingo gariez, tximistadan urteteko baiño ezpada
• ori esan tsatenien tximistadan urten dau

TXIMISTIE

Tximista. Konparazioan, azkar ibiltzea.

• zer dabill orrek ba, tximistie da la?
• tximistie lez dabill ara ta ona
• ariñe da berori andrie, tximistie lakue

TXINGAUE

Kokolo. Inozo. Erdi burutik eginda.

• ori morroie txingaue da txo, eztau enteniten ezebe
• txingaue zara txo, ara zeuri diñotsut arpire
• da gero, txingauen arpidxe imitxen dau
• orregaz kopla gitxi txingau utse da ta
• txingaue ezan biar da personie ori biarra eitxeko

TXINGAUTU

Zoratu.

• txingautu eingo nozu txo
• berak enbriek txingautu eiñ dxau gixona
• edo neu nai tentela edo txingautu ein nai
• betiko gauzek entzuten txingautu eitxen zara

TXINGETA

Zoratuta egon.

• ori andrie txingeta dau ezta?
• beran arrebiek esan dau txingeta dauela beran nebie
• txingeta ongo da, baie badaki zer eitzen dauen

Hitz honen etimologia Latino Amerikan erabiltzen den gaztelerazko chingar = embringarse, beber mucho izango da. Baina hor infinitibo forma horretan bakarrik agertzen da, eta Bermeon infinitiboan oso gutxi erabiltzen, hau da, txinge oso eskasa da erabileran. Gainera zentzun ere oso ezberdina da, semantikoki paralelismo bat agertzen bada ere.

TXINGO / UE

Cuban esaten den gaztelerazko chingo = diminuto hitza da formaz eta esanahiaz, Azkuek ere Gernikan jaso du hitz hau, baina esanahia copo de nieve pequeño y seco da.

Guk, konparazioan, kaka mokordo oso txikiak eta sikuak adierazteko erabiltzen da, hau da umeenak.

• onek imiek txinguek eiñ dxostez da supositoidxue imin biar dotsat
• bekerekan txinguekaz beteta on da bedartzie
• ai! zelako tripetako miñek takorezen; txinguek paiño eztotez eiñ
• txinguek lako bonboitxuek erosi dotez

TXINGOLUE

Burutik erdi eginda dagoela esateko erabiltzen da. Askotan peioratiboan, eta beste askotan arrazoi barik.

• ori mutille txingolotuten asitxe dau
• asitxe ez, atxiñetik da ori txingolue

Argentinan edo beste leku batzuetan erabiltzen den berba hau, bermeotar arrantzaleen artean erabiltzen dela esan beharra dago.

TXINTXIÑE

Atzamar txikiaren neurrira iristen ez den antxoatxoa da. Oso preziatua, modu askotara prestatuta jaten da. Udazkenean harrapatzen da.

• txintxiñek dxan duz da angulek pez gozuau
• erri barruen eztakidxe zer dan txintxiñie
• Bilboko lagun batzui esan tsatie txiñtxiñek dxaten etorteko

TXIPERRA

Mangera.

• loidzie garbitxuten on gariez txiperragaz
• andik pasa naienien ure bota dost txiperragaz da mela-mela ein nau
• obien obien txiperragaz garbitxuten diez kaliek
• dauen beruegaz txiperragaz bota bilikidauie ure

TXIPLAZUE

Aurpegikoa. Zartada.

• ezpaztazu errekadue eitxen txiplazue dutsu
• ama, txiplazuek emoten dabill anaidxie
• zeuk pe emon beste txiplazo bat
• ezta emoten txiplazorik, andidzek zarie ta

TXIPLIE

1. Gogor bota euria.

• txiplie dau euridxe botaten
• ez urten kalera, txiplie da ta
• urten dunien ezta esan euririk, baie gerotxuau ekar dauen txupliegaz, etzera aillega gariez mela melata

2. Zartada edo aurpegikoa esateko ere erabiltzen da.

• txiplie txiplien ganien artun txuz arek esantxarrekuek

TXIRI-TXIRI

Astiro.

• biharra ondo ein bide, baie txiri-txiri, eztau prisik eta
• trankil ogon, ernega barik, txiri-txiri
• hobeto txiri-txiri juen eta gauzek ondo ein

TXIRIKILLAUE

Kizkur. Kiribildua.

• ule txirikillaue dakon bategaz on nai dxantzan
• da nok tako txirikillaue ba?
• ule txirikillaue imitzeko esan tsat pelukerieri

Hitz honi gaztelerazko -ado atzizkia erantsita egin dugu:

txirikillo + ado → txirikillado → txirikillau.

TXIRIKILLO

Ilekizkurra.

• ulie okiñ dxau txirikillodune, baie gero lisotu eiñ dxau
• tortolako bizarrak pe txirikilloz beteta dakotsu orrek
• txirikilluek urteteko errizadorak imiñi bi dotez

TXIRIMOTADAK

Txirribotoak hitzaren parekoa dugu, hau da, zirriborroak, baina hau berriagoa da, eta gazteagoen artean erabiltzen da.

• txirimotadak eitxen pasa dot dibujoko ordue eskolan
• meisueri ez dxatzo gustaten txirimotadak eitxie

TXIRLETA LEZ

Arin, azkar, mugikor pozik.

• txirleta lez dabiltzu poza sinestu eziñik
• alabaixi, txirleta lez zabiltzez, zer emon dotsue jaten ba?

TXIRLORA

Egurraren biruta. Konparazioan kizkurra den edozer.

• txilorak batzien ibilltxen da sue eitxeko
• txirloratute itxi dost ulie permanentiegaz
• beko txirlorai useiñe bota tsazu?

TXIRRIBOTUEK

Zirriborroak.

• txirribotoz beteta topa dotez koademo guztidxek
• dibujuek eitxeko esan da txirriborroz bete etzie

TXIRRIDXE

Ume txikiak.

• ime txirriz beteta on da ziñie
• ime txirri guztidxek dxun dxatzuz dandarrez pallasuek ikusten

TXIRRISTADIE

Laprastada.

• euridxe danien Lameran ezin dxe ibilli, txirristadie asegureta dakozu
• euridxe danien edonon ein leikezu txirristadie
• asi goitxik eta beraiño txirristadan dxun nai

TXIRTA LAKUE / LEZ

Alaia. Mugikorra. Ederto.

• txirta lez ibilli gariez Bilboko kalietan, danak geure begire
• txirta lakue ezan ezkero dana ondo
• zelan egon naien Benidorren? Ederto, txirta lez

TXISTADA

Arreta erakartzeko egiten dugun zarata hori: txist-txist.

• kaletik dxun nai da txistadiek atentzinue deitxu dost, nor ete dan, da burue buelta dotenien bera ezan da
• ziñera bazuez ein txistada bat
• non entzuten doten aulako txistada andi bet

Onomatopeiazko hitz hau, deklinatu eta adberbio forman ere erabiltzen da:

chis + ada → txistada.

Azkuek jaso du forma hau baina badirudi, erabileran ez dela hain arrunta esanahi honetaz, Bermeon normalki erabilizen da.

Kasu honetan izenaren funtzioa betazen du.

TXISTADAKA

Arreta erakartzeko egiten dugun zarata hori: txist-txist. Adberbio funtzioan agertzen da.

• txistadaka okiñ dxot Lameran on naien denpora guztidxen
• eztozu obeto txistadaka ibilli barik bertara dxuen da berba eiñ?
• Lamera erditxik pasa dxatzu beran gona laburregaz da gixon guztidxek berari txistadaka
• beran txistadakaz larritxute nako

TXISTERA BOTA

Esaldi honetan aditz iragankorrak erabiltzen dira: eduki, bota, atera, eta abar. Baina txiste arpoia da eta zentzua apur bat aldatu egiten da, zeren badakigu arpoiak berak harrapatzen duela arraina, eta kasu honetan arraina bera dator arpoira. Dena den, hor doaz esaldiak.

• bota txistera or zapatan barruen gordeta dakozun dirue
• txo, esan amari botateko txistera ostu dostezen diruek
• alabatxi, bota txistera atxitxek emon tsuzen karameluek

TXISTILL / E

Tanta.

• erropie dakot ardau txistillez beteta
• enebada! euridxe eingo dau txistil batek dxo nau te
• kristelak tauz txistillekaz kakaztute
• pintxure txistill andi bet dxeusi dxatzu arpire

Hitz hau P.M. k bakarrik jaso du, baina ez du jartzen non. Bermeon normalki erabiltzen da.

TXISTUKETIE

Txistua botatzen egotea. Gehienetan haurdunaldian.

• zelako txistuketiegaz nau ba, eztaitx enbarazada banau
• enebada! Txistuketie bakozu, laster imie
• txo, txistuek bota ta bota zabiltzez, txistuketie dakozu le?

TXITURRI / DXE

Garbia garbitzen dabilen pertsona.

• auntxe be txitxirridxen gauzek eitsen zauz
• erdudxona kalera, txitxirridxe lez ibilli barik
• txitxirri utse zara baie!
• txitxirridxe esan balekinai eiñdxe okingo lekidotez biarrak

TXITXARRO / UE

Zakila deskribatzeko dagoen hitzetariko bat dugu. Beste askotan bezala, arrain baten izena hartu da hori adierazteko. Umeena zein nagusiena izan daiteke.

• txitxarrue ondo gordeten tsu iñok ikusi barik, amazortzi urtegaz eztau eingo ori
• atara txitxarrue ikusteko zelan dakozun ori granue
• enebada! txitxarrue alperrikaldute dakozu

TXITXEMARKA / TXITXIMARKA

Atzamarka egin. Txatxamurka egin.

• onek imiek txitxemarka eiñ dzost
• ba zeuk pe txitxemarka
• txitxumarkaten batsu zeuk pe ez itzi

Azkuek, Lekeition txitximurka jaso du, berori eta txumumarka aldaerak jaso ditu, eta Kintanak txatxumarka.

TXITXEMARKADA

Atzamarka. Txatxamurka.

• txitxemarkada masie ein tso arpidxen
• gorputze be txitxemarkadaz beteta dako
• eitxen bastazu mitzemarkada bat amari esango tsat

Hitz honen aldaerak asko dira, baina berau ez dator hiztegietan.

TXITXILIÑUE

Umeen zakila.

• atara txitxiliñue txise eitzeko
• txitxiliñue dakozu erreta laztana
• txitxiliñoko miñe dakola esan dost imiek

TXITXIRRIDXEN BERAUNE LEZ URTU

Gauzak inor konturatu gabe desagertzen direnean.

• ainbeste diro okiñ dxot gordeta, da txitxirridxen beraune lez urtu dxastez
• non dauz amen okiñ dxotezen karameluek? Txitxirridxen beraune lez urtu, ezta?
• txitxirridxen beraune lez urtuten diez amen gauzek

TXITXIÑE

Neskatotxoen alua.

• geure imiek pe esan dost txitxiñeko miñe dakola
• zer dakoie imiok ba, txitxiñe erreta da eztaitx zer
• ia, au txitxiñe zelan dauen ikusi bi de ta

TXITXIÑUE

Umeen zakila.

• txitxiñue atata ibill dze goiz santo guztidzen plaidxen, da bera lotsatu bez

TXIXE BARRIEK

Barre algaraka. Barre asko.

• txixe barriek eiñ dxuz eskursiñuen, aregaz mutillegaz eztau besterik
• ziñera dxun garie da pelikulie zantarra ezan dalez gu txixe barrietan ibilli garie da kanpora bota gaitxuzie

TXIXE DA BERTON

Hau bai barregura! Harridura.

• andrak, txixe da berton, nok ikusi da neguen uger eitzen
• ez urteteko kalera zeozer pasako dala ta, da iñoiz baiño jente geidxau kalien, txixe da berton!

TXIXE DAIDXOLA

Barre algaraka.

• esan doskuzen txistiekaz gu txixe daidxola
• txixe daidxola on garizen beran gauzek entzuten

TXIXEN BOLUEK

Dodotiak.

• ondiño txixen boluek dabiltzuz imiek? Kendu dxozena, sasoie da ta!
• txixe boluek ez balekidiez ezan, iñok auenta bez beran txixekaz
• geure amumari be, txixen boluek imiñi biar jatzoz

TXIXETARA BEGIRE

Zapatak okerretara jantzita edo begiak oker.

• nora zuez ba, zapatak txixetara begire dxantzitxe
• begidxek txixetara begire dakoz mutil koitxaduek

TXOFERRISTIE

Auto gidaria.

Galtzen ari den hitza da, adinekoetan bakarrik entzuten da.

• eskursiñuen dxun garizenien txoferristiri esan tsagun Dolostin lotuteko
• bai baie, txoferristiek kasurik pez
• txoferrista para kotxie, txise larri da amen jentie ta!
• gure txoferristie total ona ezan da, geuk kure dune eiñ dxau

txofer + ista → txoferrista.

TXOIÑUE

Txanoa.

• buruko txoiñue eiñ dxot okiñ dxotezen lanakaz
• eztozu pasako otzik pe txoinuegaz
• neuk pe ein biar dot txoiño bat neuretzat

txoto hitza eta beste hau parean erabiltzen direla esan behar da.

TXOKOLUELAKO ZAPATAK

Zapata dorpeak.

• ikusi zu zelako zapata txokoluek eruten dizen?
• binke! Modara etorri dizen zapatak txokoluelakuek tiez gero
• geure Ziomarak be txokoluelako zapatak erosi txuz, da lau zentimetro andidxaue da

Badirudi, oraingo zapaten modan antzinako choclo oinetakoetan oinarritu direla. Guk beti erabili dugu berba hori, antzina baten fabrikan erabiltzen ziren txokoloak kontuan izan ditugulako konparazioak egiterakoan.

TXOMIÑANTON

Emagizon. Maritxu.

• bera mutille txomiñanton dozu, beti dabill enbrakaz
• bestelako txomiñanton dau or, enbran gauzek eitxen
• zu zara txomiñanton, zetako ibil bi zara zu enbrakaz, mutillekaz dxun barik

Bermeon, txomiñ hitza hartzen da, askotan maritxu bat definitzeko eta anton horrek indarra ematen diola pentsatuz hitz konposatu hori sortu da. Beraz, izen propio bi batu dira adjektibo bat egiteko.

TXORIDXE LABA GANIEN

Erabat pozik.

• e? Zer pasaten da ba, txoridxe dau laba ganien da?
• ezer pasa biar da txoridxe laba ganien egoteko ela? Neu egon alegre

Konparazio hau oso egokia da, txoria labe gainean jartzen bada, saltaka-saltaka ibili beharko baita ez erretzeko.

TXORIDXEN MOZOLUE LEZ

Denbora luzean itxaroten.

• zortziretan etorko zarala da amarratan be etorteko, da ni bertan txoridxen mozoluelez
• bestela nau berton txoridxen mozoluelez, zeu noix etorko
• ni ez okiñ bertan txoridxen mozoluelez gero, orduen etorko zara

TXORIGORRA

Zeharo gorra.

• deike deike on nai da eztost ein kasurik txorigorrak
• txorigorra badan zelan eingo dost kasu ba?

Adberbio moduan ere erabiltzen da:

• uger eiñ dxotenik eta ona txorigortute nau, ure sartun dxast belarridxetan antza
• txorigortute ongo zara baie majo entzuten zuz diro kontuek dizenien

TXORROPORRO / UE

Berba asko egiten duena.

• txorroporrue lez dau berba ta berba
• ori andrie baiño txorroporruaurik eztot ikusi
• bestelako txorroporrue zauz or, buruko miñe be eistazu te
• orrek gixonak tako andrie txorroporrue baiño txorroporruaue

Azkuek, Arrasaten jaso du, baina zentzua informalidad da.

TXOTOR

Begitxindorra.

• txotorrari! amumari ikusi zazu popie ela?
• urten dosten txotor mandue, ata kontu pellikan eindxotela

TXOTXOLIÑIE

Alua definitzeko beste berba bat, baina gehienetan gaztetxoen alua definitzeko erabilia izaten da.

• ama txotxoliñie bustitxe dakot txixegaz
• txixe ein ezkero busti biar txotxoliñie

TXULIBRIÑ / E

Pinpirina. Harroa. Gehienetan mutila izaten da, baina noiz edo noiz neskari ere aplikatzen zaio.

• ori mutille total da txulibriñe, pentsaten dau enbra danak tauzela berari begire
• berorren nobidxie he txulibriñ utse da ta
• bakixu nor dan txulibriñe, zeure aiztien koñatie
• orrek danak tiez txulibriñ txulibriñek

Gaztelerazko chulo / a hartu da oinarritzat; eta gero, -in atzizkia jarriz, chulín gertatu ondoren, hau indartzeko, -bri- tartizkia erantsi zaio.

TXUNTXURRE

Hezur sakroa. Erreinezur.

• labrastadie eiñ dxau da popako txuntxurre apurtu dau
• txuntxurreko miñegaz enai kapa
• dxeusi danien txuntxurregaz artun dau golpie
• arrakalatute dako txuntxurre

TXUNTXURRUEN

Jendea multzoan.

• zeuzer pasaten danien txuntxurruetan oten da jentie batunde
• txuntxurruen dau jentie portuen, ia zer pasa dan

TXUPANDOZKI / DXE

Parasito. Aprobetxategi.

• bai aregaz txupandozkidxegaz ezkonduko dala diño, beragaz enamorata dauela ta
• enebada! agie dxango dotso, olako txupandozkidxe badan
• bera mutill txupandozkidxe, beragaz enbriegaz enpiketa

Gaztelerazko chupar aditza erabili da hitz hau sortzeko, chupando gerundioa hartu eta -ki atzizkia erantsi zaio:

chupando + ki → txupandoki.

Gero eufoniagatik z bat sartu zaio.

TXURUPIÑEK

Iskanbilak. Pasadizuak.

• txurupiñek pasaten dizela diñoie; laster etorko dxasku gerrie
• zer pasa dxaskun? Txurupiñek. Kotxie galdu, diruek ostu ta diro barik, nora dxuen ezien
• txurupiñek pasa dxatzoie geure aitxeri be, Dakarren. idxe ill alabatxi
• beti pasaten dxatzue zuei txurupiñek, upiñek takozue zuek

Hitz hau konposatua dena argi dago, baina argi ez dagoena, lehen elementua zein izan zitekeen da. Hipotesi bat bota ezkero hauxe izango litzateke:

guzur + upiñek → guzurrupiñek.

Disimilatzeko, bokal itxi gehiegi dagoenez, euretariko bat erori egin da, eta horren kontsonantea berarekin batera:

zurrupiñek → txurrupiñek → txurupiñek.

TXUT

Esklamaziozkoa da. Beti da hotza.

• txut! zer da otza dauena
• txut! ze otz dau ezta?
• txut! erdu ariñ hotz dau te

TXUTADA / IE

Efektua.

• neuri be, entzun dotenien, txutadie eiñ dxost
• ein tsu txutadie ezta? Ezetz esanda be, beti eitxen dau miñ
• asarratute on diez, baie ez pentsa, eingo tson txutadatxue koñatie ill dxatzola esan tsoienien

Hitz hau, txut eta -ada atzizkiaz konposatzen da.

TXUTXUMUTXUEK

Zurrumurruak.

• Patxi Lopez ministrorako? Horrek txutxumutxuek diez!
• txutxumutxuek bai, ein lo albora begire! Lehendakari eta oin ministrue!
• haren andran aurretik pasaten naien bakotzien txutxumutxuke hasten diez.