Bermiotarra

Z

ZABURREIDXE

Badaezpadako pertsona eta gauzak.

• zer da zaburreidxe dauena berton ba, nondik etorrikuek tiez ba
• zaburreidxen tartien topa dot erlojue
• zaburreidxe be eztau an gitxi, neu enuen bertara ezeitxik pe

Ikusten denez, Bermeon, pertsonei ere aplikatzen zaie, eta Azkuek jaso duen esanahia baino zabalagoa dauka.

ZAFA

Askatu.

• zafa amarrata dauen txikota
• zafa! Ez agarra aurkidxeri
• ekau neuri zure mandako izarien puntie ta zafa bestie
• au katie zafa, miñ eitxen dost eta

Gaztelerazko zafar = desatar hitzetik zuzenean hartuta dago.

ZAFRAN

Ugaritasunean.

• an dabiltzu a zafran, berak kure dauen beste enbragaz
• zafran ibil gariez sagarrak dxaten
• zafrie aurrek takoie, eurek kure dauien beste dirogaz
• zelako zafrie dakot ba, perzebak dxaten kantsa be enai eingo

Hitza, formaz, gaztelerazko zafra da, baina ez esanahia. Erdaraz dituen esanahiak, bat ere ez da egokia Bermeon erabiltzen den zentzua emateko.

ZAGAN

Atoian eraman. Konparazioan pertsonak eraman atoian.

• zueneko baporak geure bapora ekar dau zagan aberidxegaz
• bide guztidxen daruzaitxut zagan
• zuk e nozu eruten zagan, neuk korriten dot eta
• zagan artunde erun dau imie

Gaztelerazko zaga, llevar detrás hartu da, baina esanahi zabalagoa dauka.

ZAGIE

Zaga. Kasu honetan, norbaitek zaga bera eramaten duenean.

• amen nuen ni beronegaz zagiegaz
• bestelako zagie daruzu, botaidxona kaka saltzien!
• berau imie zagie da gero! Eskineren baten itxi biku

ZAIDXE ATARA

Zahia atera. Gaztelerazko caspa. Era guztietara astindu.

• motibo barik zelako zaidxe atara dost ba
• etor danien berari etsolakon abixe zaidxe ata tso
• edonori da edozeitxik ataten tso zaidxe

ZAKATZA

Arrainarena izan arren, konparazioan pertsonarena izango da.

• au arraiñe zarra da; zakatza dako onek itzal
• onek arraiñek freskuek tiez alabatxi, ez beitu zakatzera
• onek bakixu zer dakon, neure zakatza lez geixue
• zakatza gorritxute dator asarratute

Azkuek, Bermeoko Ortuzarren zita bat aipatuz Lekeition eta Ondarrun ere jaso du zentzu honetaz.

ZAKATZA GORRITXUTE

Haserre bizian.

• zakatza gorritxute etor dxast eperdikuek emoten
• noreiñe dator zakatza gorritxute ba, zer dala ta orrenbeste zarata?
• errozoiegaz nator zakatza gorritxute, ontxek entera naielakon zer zabiltzezen esaten

ZANAZURREK

Zaina eta hezurrak.

• neure zanazurrek ondo kantsata dauz, deskantsu apur bat barik
• biar asko eindxe on biar zanazurrek kantsata
• orren zanazurrek eztakoie deskantsuen biarrizanik beti dauz denkatsata ta

ZANKAPE / IE

Belaunpe edo zangope.

• enai kapaz zankapietako miñegaz, bakixu zemat bide eiñ dxun
• zuk pe zankapietako miñe dakozu?
• zankapien urten dost tunbuto batek
• zankapie igiri tsoie ikusteko zer dakon belaunien

Azkuek zankabe aldaera jaso du.

ZANTARKILLO

Lizunkeriak esaten eta egiten dituena.

• zantarkillo utse da bera agurie
• ez dxuen kale illunetatik gero, zantarkillo asko dabil ortik eta

ZANTARRA

Lotsagabea.

• zu zantarra, etor bia auna ia, arpidxe apurtuko tsut eta
• a lotsabako zantarra ezan da, nireitxik gauzek esaten on dana
• zeu zantarrori zeu, zeu zara, niri kondutie kendu dostazune

Ikusten denez, gure artean beste zentzu batetan erabiltzen da hitz hau.

ZANTARREIDXE

Jendaila. Zaborreria. Gauza zantarrak.

• zelako zantarreidxe dau amen erridxen ba
• bakixue zer zarien zuek zantarreidxe, zantarrak zarie
• likidaziñue dauela ta dxun nai, baie zantarreidxe baiño eztau
• plazan erosi dot au erropie, bienganeko zantarreidxetan
• beti diñozu zantarreidxetan topa zu le
• nik eztot topaten eguno be ezer zantarreidxetan

Arraro zamarra izan arren -ria eta ez -keria atzizkia erabiltzea, hemen, horrela gertatu da:

zantar + ria → zantarreria.

ZANTARRILLO

Lizuna.

• zantarrillo, zu beti berduleidxek esaten
• aren gixona zantarrillo bat da, eztau enbrarik beituten eztauenik

ZANTARRUA

Lizuna.

• neska gaztetxuen onduen dxesarritxe, txiste berdiek kontaten ibilltxen da a zantarrue

ZANTZUE

Irrintzia.

• San Juantan oten diez Bermioko andrak zantzuek botaten goiko plazan
• trikitixie entzun hutsegaz zantzuek urteten dost!

ZAPASALTO BATEN

Azkar. Joan-etorri baten.

• zapasalto baten dxungo nai bisitxie eitxen
• etorri zapasalto baten, errekado bat dakotsut esateko ta

ZAPAZTO

Zapa handia duena. Konparazioan orraztu barik ibiltzen dena.

• zu zapazto, orrek uliek orraztuten tire etzera
• sekule uliek orraztu be etxuz eitxen zapazto arek

ZAPIE

Zapa. Begiak estaltzen dituen ile multzoa.

• dakon zapiegaz aurrekue be eztau ikusten
• ebai xuz orrek uliek edo bota atzerantz

ZAPUTZ

Lepoa.

• zelako asarrakuntzie on da ba, azkanien zaputzetik agarrata atara dau aitxek semie
• agarra zaputzetik txiplazo bi emoteko
• agarraten batsut zaputzetik, zeure amak pe ez zaitxuz ezetuko

Hiztegietan beste zentzu batez agertzen da, baina Azkuek, parte superior del tronco desde donde arrancan las ramas jartzen du. Beraz, hori izango litzateke definizioa, baina pertsonei aplikatuta.

ZAPUZKADA

Bultzada.

• nok emon dost niri zapuzkadie? Ia nor esan dan
• zapuzkada andi bategaz bota dau andik
• emoten bastazu zapuzkada geidxau, enai esango zure lagune

Zaputz hitza bera dugu, egokia ez bada ere, -kada atzizkia erantsita.

Izenaren funtzioa betetzen du.

ZAPUZKADAKA

Bultzadaka.

• zapuzkadaka bota gaitxuz etzetik
• zapuzkadaka ibil gariez ziñien sartzieko
• lameran be jente asko dauenien zapuzkadaka ibil bi de dxantzan eitxeko

Kasu honetan, ka moduzko adberbioa egiteko atzizkia sartu da.

ZARKILLE

Nagusien gauzak egin edo esaten duen umea, mutila zein neska.

• orregaz zarkilliegaz ez ibilltxeko diñotsut, lar daki orrek eta
• zemat taki ba, zarkilliaue da
• zarkillien antza etso kentzien iñok pe
• dana daki berak; berak zarkilliek esan tsu ori?

Konposizioan, -killa atzizki txikigarria lotu zaio zar izenari.

ZARRAZO / IE

Lanbro.

• itxosuen zarrazoiegaz ezebe ezta ikusten
• ikusten zan dan, aulako zarrazoi andi bet datorrela
• onek zarrazoiek eztau itxiko ezer eitxen be

Gaztelerazko cerrazon = oscuridad grande ocasionada por nubes negras hitza da honen oinarria, baina esanahia ez da bera.

ZARTAZO / UE

Kolpea.

• isillik ezpazauz zartazue daruzu
• emon tsozen zartazuekaz, idxe illdxe itxi dau
• zartazo bat emon, neure partez
• ill dxau zartazoka mutille

Kasu honetan ez du -ada atzizkia hartu, -zo atzizkia baizik. Askotan gertatzen da fenomeno hau Bermeon, hau da, gaztelerazko atzizki bat hartzea.

zart + zo → zartazo. Hala ere, esan beharra dago, zartada hitza ere erabiltzen dela eta biak ia ia parekaturik daukatela erabilera.

ZATI BITXU

Erdi bi.

• ori etzie zati bitxute dau, len bat ezan da dana
• bidxotza be zati bitxute dakot, baie ez bategaz ez bestiaz enau
• au ogidxe zati bitxu, imiri emoteko

ZATIKE POTRIKE

Zati-zatika.

• zatike potrike zabiltzez atune pixeten, botaixu dana eztakozu or ezer da
• emoteko okiñ dxosten dirue zatike potrike emon dost

ZAZPI SUETAS

Beti arazoetan dagoen pertsona.

• aregaz zazpi suetasegaz nora zuez ba, baietz folloieran baten sartun
• a zazpi suetasa baietz laster kartzelan sartun
• zazpi suetasa zer zara ba, txarto amaitxuko zu

ZAZPIKIDXE

Pertsona mugikorra, geldi egoten ez dena. Horren ondorioz esamesa guztien jabe egiten dena.

• zazpiki utse da au imie, lotu be ezta eitxen
• ori andrie zazpikidxe da alabatxu, danagaz enteraten da
• zazpikidxen antzeko imie, zelako sanblazitxie erungo zu ba

Hitz honen esanahia zabalagoa da, ez da hitz horren zentzu konkretura mugatzen. Kintanak impaciente definitzen du.

ZAZPISUETE

Saltsa guztietako perrexila deituko genukeena.

• zer da bera gixona ba, zazpisuetie be ezta makala
• zazpisuetatxue da berau mutille, baie tire
• non dau ameko etzeko zazpisuetie ba?

Azkuek, Mundakan jasotako definizioan gorrón jartzen du.

ZEMAKURE

Ugari. Nahi den guztia. Zenbat gura.

• arraiñe dau plazan zemakure
• zemakure pastel okiñ dxu dxatekuen
• artun zeuek guzuen beste, zemakure dau te
• atzo ta gaur zemakure euri eiñ dxau
• zemakure asinature aproba txuz

Fonetikazko aldaketei ezker, honelako zenbait hitz sortzen da.

zenbat gura → zemakure.

ZEMAT KURE

Nahi beste.

• lebatza ekar dauie kalatik zemat kure!
• dirue nik? Zemat kure!

ZEPAITXE

Zerbait.

• zepaitxe eiñ dxatzo ezta etorri biarrera ta
• asarratu eiñ dxe, bestiek zepaitxe esan tso ta
• zepaitxe erosi biar dauela ta, dendara dxun da

zerbait → zepaitxe.

ZER DAN EDO ZER EZTAN

Informazio bila.

• dxakin dxunien zer pasaten dan, bertara dxun gariez zer dan edo zer eztan obeto dxakitzeko
• zer dan edo zer eztan entera arte ez gara mobiduko

ZER DATOR MENDI GORRITXIK BERA

Harridurazko esaldi hau, luzea izan arren normalki erabiltzen zen duela gutxi, gaur eskasagoa da erabilera.

• zer dator mendi gorritxik bera! Noixik zu olan elegante dxantzitxe?
• zelako kotxie erosi dauien ikusi dozu? Zer dator mendi gorribdk bera!
• zer dator mendi gorritxik bera? Ba loteridxek urten dostela
• e? Zeu zapata barridxekaz da, e? Zer dator mendi gorritxik bera

ZER… ETA ZER… ONDOKUEK

Ze otxokuarto!

• zer da zer Bilbo ondokuek, zeu tire gure bazu, baie ni ez eruen
• ama dirue ekau. Ze diro da ze diro ondokuek, ez dotsut emoten dirorik
• telebisiñue gure dot ikusi nik. Ze telebisiño da telebisiño ondokuek, eztau telebisiñorik

ZEREIKUSIKO / UE

Ederra, handia, harrigarria den zerbait.

• zerikusiko erlojue erregala tsuie, zeure egune ezan da la?
• zelako txaleta eiñ dxau zure lagunek; zerikusikue alabatxi
• atzo emon dauien pelikulie zerikusikue ezan da

D.A.R.k Bermeoko Ortuzarren zita bat aiparten du, beraz, Bermeon jasotakoa da hitz hau. Gaur egun, gazteen artean entzuten ez bada ere, erabilera oso zabala daukate hiru formek.

ZERENTENIDUEK

Harremanak. Nolabaiteko erlazioa izan.

• zerenteniduek dakoz aregaz mutillegaz ela?
• bai, zerentenidu andidxek takoz, eztaitx noizik baie

ZEREÑEKIDXEN / ON

Konturatu gabe zerbait egiten aritzea. Zerbait egitearren.

• zereñekidxen asi ta gero dana akaba
• zereñekidxon zereñekidxon, dxan da dxan, da biberak akaba
• amen zauzen arte, zereñekidxen jersie eingo dostazu
• aiuntamientuen be alan oten diez, zereñekidxen biarrien

zereginean → zerekinean → zerenekian → zereñekidxen.

ZERIKUSIDXEN

1. Ikusgarria. Harrigarria.

• eztau zerikusi andirik, dxaidxek ezan da be
• ba Gernikeko dxaidxetan zerikusidxe ezan da ba
• aren ezkontzie zerikusidxe ezan da alabatxi

2. Ederto. Primeran.

• zerikusidxen ein tsu erropie alatxu
• atzo aiñ dxoten tartiek zerikusidxen urten dost
• zerikusidxen pintxe tsu etzie pintoreruek

ZERKILLO

Zirrikitu.

• zerkilluetatik datorren aixie…
• ondo sarratu zerkillo guztidxek zaratarik ez entzuteko
• zerkilluetatik eskapaten dau berotasun danak

ZEROIE LEZ PUZKE

Katxalote. Konparazioan erabiltzen da.

• zeroie lez dator puzkadaka
• zer zara ba, zeroie zara orrenbeste zarata eitxeko la?
• zeroi txikitxu baten antza dakozu
• zeroiek Izaron atzien lo, ta zu eurek lez, zu be lo

ZIDXAU / E

Ziaboga. Konparazioan, pertsona, animalia edo kotxe batek horrelako zerbait egitea.

• zidxauek txarto urten tsoie da denpora asko galdu dauie
• orrek kotxiek zelako zidxaue eiñ dxau ba
• astue be trankill trankill dxun da beran bidien, baie ikusi dauenien, berak pe zidxaue eiñ dxau
• da arek, neu ikusi nauenien zidxaue eztau eitxen?

ZIDXE

Zirikatu.

• beti zabiltzez neu zidxeten, zeitxik eitxen zu ori ba?
• zidxeten zidxeten ibillitxe be eztau eitxen ein bi dauena

ZIENTZI / DXE

Adimena.

• zientzi bako personie da, eztako ganorarik
• neu bixi naien artien artun zientzidxe gero
• aspaldidxon zientzidxe be galdute nabill

Gaztelerazko ciencia hitz farfailtsua erabili da beste izen hori sortzeko.

ciencia → zientzia → zientzidxe.

ZINGELEKUE

Jaka eta berokiek atzealdean izaten duten irekidura.

• atziñe eruten zan dizen erropak datoz modan, zingelekodun dxakiek eta abriguek
• neuk pe badakot zingelekodun abrigo bat, atziñekue
• andrak! Atara zingelekodun erropa guztidxek, modara dxungo gariez da

ZINTXIE

Zartada Kolpea. Bronka.

• arek atara dosten zintxie, telebisiñue dala ta eztala
• emoten tsuten zintxiegaz beie be dxo eingo zu
• neu pe zintxie atara bikot neuk kure dotena eitxeko

Gaztelerazko cinta hartu eta jasan dituen fonetikazko aldaketari esker, hitz berri bat sortu da.

ZIRIZIRIDXE

Tobogan.

• ziriziridxetara baguez, olgetan ibilko gariez
• onek, frakak ekar dostez apurtute ziriziridxetan ibillitxe
• e zuez geidxau ziriziridxetara eztot eitxen dxaboitxeko be ta

ZIRIZIRIKE

Irristadan. Laprastadan.

• zirizirike dxun da andik bera, bera kotxie
• miñ eiñ dxot popan, zirizirike ibill gariez da arri bet dxo dot
• eskillaratan pinkidxe dakoie tez, zirizirike dxun nai eskillatatik bera
• euridxe danien, Lameran zirizirike ibilltxeko moduen oten da

Azkuek Mundakan jaso du, baina jokoa dela dio, beraz, zentzua ez da berdina.

ZITXELA

Zitala.

• kontuz horregaz morroiegaz zitxela da ta!

ZIRRIZARRA / IE

Katarro bat dagoenean eta bularreko estua genatzen denean sortzen den zarata.

• zirrazarra andidxe dakot, zeuzer artun biarko dot
• zirrizarrie bigunduteko bedarran kataplasmie imiñi

ZOKILLE

Pertsona dorpea. Trauskil.

• zelako zokille da ori mutille, nobidxerik pe eztau okingo
• zokille ezan da beran bixi guztidxen
• zokille lez dxan, zokille lez ibilli, da zokille lez ilko da
• aldiano zokille dozu, da berak pentsaten dau zeuzer dale

Zokila lur-zati handi eta gogorra da. Horregaitik, askotan, zokil hitzari aldeano hitza gehitzen zaio.

ZOLTZIÑE

Zoldu egitea. Itzemin.

• zoltziñek urten dost surren
• orrek zaldarrak zoltziñera ekartie bi dau
• zoltziñek miñ andidxe emoten dau, baie ariñau osatuko dxatzu

zoltze → zoltzia → zoltzina → zoltziñe.

ZOR DA ARTURENAK

Kontuak egiten direnean erabiltzen da.

• zor da arturenak zemat dizen ikusitxe, orduen ikusiko du ze diro geratuten dan
• kitxu kitxuten urten du, zorrak eta arturenak igualak ezan dizelakon

ZORIGOGORREKO MARTA

Hau zoritxarra! Enebada!

• zer esan dauie, azidentie on dala? Zorigogorreko marta, neure semie ezango da
• zorigogorreko marta! Zer da beronegaz imiegaz ein biar dotena ba?
• egualdi txarra dakar da gixonak itxosuen, zorigogorreko marta, ze ikusteko gauz!

ZORRI ILLE BIZTUE

Aberats berriak.

• zer diño orrek ba? Prosperata dauela? Bai ba, zorri ille biztute dakozu ori
• aspaldidxon on dizen irebazidxekaz, atzerantz eiñ dxauie zorri ill bizin guztidxek
• baie esaten dauie, zorri ille biztue txarrena dala

ZORRIBIZTUE

Aberats berriak.

• hori zorribiztue, atzorarte kaka jaten ibili badan zer dakar oin
• aberatsa ein danetik hori zorribiztue eztau aman semerik aguantako dauenik

ZORRIZTO

Gaur egun ez dago zorririk, edo, behintzat oso gutxi ikusten da. Baina garai bateko miseria hori kontutan izanda, gaurko aberatsei aplikatzen zaie, hau da, garai baten pobreak izan, eta orain ere pobreak izanda dirutsuak moduan agertzen direnei.

• bestelako zorriztue da berori, da okiñ ez dxateko be
• zulako zorriztuekaz eztot kure tratorik
• or famelidxen danak tiez arro zorrizto batzuk

ZOTZ BATEITXIK

Txikikeriengatik.

• zotz bateitxik asarratu diez, da eztau inor bakerik eingo dauenik
• ene alabie! Zotz bateitxik asarratutie be
• auntxe be zotz bateitxik zauzie alkarren ala

ZOZO / UE

Zakil.

• zozue ikusi tsat areri gixonari
• da zer, zeuk pe zozue eztakozu ba?
• ondo gorde zozue, katuek dxan barik

Berriro ere txori baten izena erabili da beste izen bat deskribatzeko.

ZOZOLIÑUE

Umeen zakiltxoa.

• zozoliñotxue atara txixe eitxeko
• ama nik eztot kure bañerara sartun zozoliñue ikusten dxast eta
• ba zozoliñue ez ikusteko fraka ta guzti sartun bañerara

Zozo hitza diminutiboan jarrita erabilizen da.

ZUEZGORA

Zuriz gora, Hau izango litzateke hitza. Konparazioan erabiltzen da, esaterako begiak gora begira jarri ezkero, begiko zuria besterik ez da ikusten. Arrainak, gora begira jartzen direnean tripa zuria ikusten zaie eta hau dirdaitsu agertzen da.

• begidxek zuezgora on da tunbeta beringanien, illen antzagaz
• urregorrizko gauzek ikusten dotezenien begidzek pe zuezgora paraten dxastez
• an, para da zuezgora, oraiñ ez esan iñok pe ezebe

ZUK TAKOZU ARUE

Zelakoa… Gaztelerazko torta izango litzateke.

• nok esan dotsu zuri ni enaiela etorriko, arek? Zuk dakozu arue, zelan enai etorriko ba?

ZUK TAKOZU ATZA

Zelakoa… Gaztelerazko torta izango litzateke.

• amar metro tela biarko dozule kortiñie eitzeko? Zuk takozu atza, baitxe hogei metro be

ZUK TAKOZU BREKEKE

Sinistu ere ez. Gaztelerazko torta izango litzateke.

• enebada! Zuk takozu brekeke, Gabonak ganien da ondiño olentzeroko erropak eitxeko

ZUK TAKOZU MUNDUE

Gaztelerazko torta izango litzateke.

• zuk takozu mundue! Santainfanzian bizi zara, zeure libruek eta zeure diskuetatik urten be eztozu eitxen

ZUMURUTUE

Pertsona serioa, barnekoia. Uzkurra.

• gure aitxitxe total zumurutue ezan da, moso bat pe ez dotsu emoten ezan
• ori mutille zelako zurumutue da, barrerik pe eztau eitxen

ZURRUPURRUE

Katarroa dagoenean arnasa hartzeko eragozpena dagoenean, batez ere umeetan.

• onek imiek zurrupurrue dako
• zurrupurruentzat eukalito lurrune da ona